Η ανακοίνωση-σοκ του Ντόναλντ Τραμπ για τη μετακίνηση του πληθυσμού της Γάζας, με στόχο την ανοικοδόμηση της περιοχής και τη μετατροπή της σε «Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής», δημιούργησε το αίσθημα της ανασφάλειας στα υπόλοιπα κράτη για τις απρόβλεπτες κινήσεις του Αμερικανού Προέδρου στο μέλλον. Η πρόταση που διατύπωσε δημόσια ο Ντόναλντ Τραμπ έρχεται σε σύγκρουση με το διεθνές δίκαιο και όταν ένα κράτος τόσο ισχυρό όσο οι ΗΠΑ αποφασίζει να παρακάμψει τους διεθνείς κανόνες, τότε δημιουργείται ο κίνδυνος κατάρρευσης της διεθνούς έννομης τάξης και του status quo σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Τι θα γίνει εάν ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ αποφασίσει να ασχοληθεί με το Κυπριακό πρόβλημα, προτείνοντας λύσεις εκτός του πλαισίου των ψηφισμάτων των Ηνωμένων Εθνών;
Διεθνής κοινότητα
Η διεθνής έννομη τάξη που δημιουργήθηκε μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους ήταν αποτέλεσμα των καταστροφικών συνεπειών της ωμής επιδίωξης του εθνικού συμφέροντος των μεγάλων δυνάμεων. Έτσι δημιουργήθηκαν διεθνείς θεσμοί, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, για τη ρύθμιση των προβλημάτων που ανέκυπταν στις σχέσεις των κρατών σ’ ένα πλαίσιο διεθνών κανόνων. Πλέον τα μικρά κράτη δεν ήταν έρμαιο στις ορέξεις των μεγάλων δυνάμεων και των ισχυρών γειτόνων. Για παράδειγμα, απαγορεύτηκε η παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας και η ανάμειξη στα εσωτερικά των κρατών. Μπορεί αυτό το πλαίσιο να μην ίσχυε σε απόλυτο βαθμό, ωστόσο δημιούργησε την έννομη τάξη και προκάλεσε σοβαρές συνέπειες για τους ταραξίες.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να είναι προβλέψιμη η συμπεριφορά των κρατών σε μεγάλο βαθμό. Έτσι δημιουργήθηκε ένα πλαίσιο σταθερότητας και αξιοπιστίας στο οποίο αναπτύσσονταν οι σχέσεις των κρατών. Σε αυτό το πλαίσιο κτίζονταν οι εξωτερικές πολιτικές των χωρών, ενώ μπορούσε ένα αδύναμο κράτος να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά την ισχύ των αντίπαλων χωρών μέσα στο πνεύμα της πολυμέρειας που επικρατούσε στον ΟΗΕ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν πρωταγωνιστές της υλοποίησης της ιδέας για ίδρυση μιας διεθνούς κοινότητας που ρυθμίζεται με νομικούς κανόνες. Η ίδρυση της διεθνούς κοινότητας εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ την εποχή εκείνη. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ προώθησαν το πνεύμα της αποαποικιοποίησης για να ξηλώσουν το σύστημα της παγκόσμιας ηγεμονίας των ευρωπαϊκών κρατών και να κτίσουν το δικό τους.
Στροφή 180°
Παρ' όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ υποχώρησε η ιδέα της διεθνούς κοινότητας και εμφανίστηκε μια τάση παράκαμψης των διεθνών θεσμών. Τούτο έγινε εμφανές κατά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, όπου οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αναλάβουν στρατιωτική δράση χωρίς απόφαση του ΟΗΕ. Το μεγάλο σοκ των Αμερικανών από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 ήταν η αρχή μιας νέας αντίληψης για τις διεθνείς σχέσεις. Οι κανόνες διεθνούς δικαίου αποτελούσαν πλέον εμπόδιο για τους Αμερικανούς. Η εισβολή στο Ιράκ συνιστούσε παραβίαση του διεθνούς δικαίου αλλά για τις ΗΠΑ θεωρείτο αυτοάμυνα. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του Ισραήλ σήμερα. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Τελ Αβίβ στη Γάζα έφεραν το Ισραήλ αντιμέτωπο με τους διεθνείς κανόνες.
Δεν είναι τυχαίο που ο Ντόναλντ Τραμπ μετά τη συνάντησή του με τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα για την επιβολή κυρώσεων στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, κατηγορώντας το δικαστικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών για κατάχρηση εξουσίας και «παράνομες και αβάσιμες ενέργειες εναντίον της Αμερικής και του στενού συμμάχου μας, του Ισραήλ». Την ίδια στάση τήρησε ο Ντόναλντ Τραμπ κατά την πρώτη του θητεία, όπου το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποφάσισε να ξεκινήσει έρευνα για εγκλήματα πολέμου στο Αφγανιστάν από Αμερικανούς στρατιωτικούς. Φαίνεται ότι ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Βενιαμίν Νετανιάχου αντιλαμβάνονται πόσο δύσκολο είναι να επιτύχουν τους στόχους τους σε ένα πλαίσιο διεθνών κανόνων και αυτό δημιουργεί μια κατάσταση εχθρική προς τις καθολικές αξίες και τους νομικούς κανόνες της διεθνούς κοινότητας.
«America First»
Από την πρώτη του θητεία ο Ντόναλντ Τραμπ έδειξε ότι έχει μια δική του φιλοσοφία για το πώς πρέπει να λειτουργεί ο κόσμος. Κυρίως απέδειξε πως θέλει να ανατρέψει το πνεύμα που επικράτησε στις ΗΠΑ μεταπολεμικά και αφορούσε την παγκοσμιοποίηση. Τα προηγούμενα χρόνια οι ΗΠΑ είχαν τον ρόλο του παγκοσμιοποιητή, βάζοντας στο στόχαστρο τον προστατευτισμό που επιδείκνυαν άλλα κράτη μέσα από δασμούς και άλλα εμπόδια στην ελεύθερη αγορά.
Το πνεύμα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας εξυπηρετούσε την αμερικανική ηγεμονία σε στρατιωτικό, οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο. Ωστόσο, η πολιτική των ανοικτών συνόρων και της παγκοσμιοποίησης οδήγησε τις ΗΠΑ σε τεράστιο εμπορικό έλλειμμα με ορισμένα κράτη όπως η Κίνα. Αυτή την αρνητική εξέλιξη για τα συμφέροντα των ΗΠΑ θέλει να ανατρέψει ο Ντόναλντ Τραμπ, απειλώντας με την επιβολή δασμών και κυρώσεων για την αποκατάσταση του εμπορικού ισοζυγίου.
Όμως το «America First» δεν έχει μόνο οικονομικό χαρακτήρα, αλλά φαίνεται πως αποκτά πολιτικές και γεωστρατηγικές διαστάσεις. Το δόγμα «America First» δεν αποτελεί την επιστροφή του πνεύματος του απομονωτισμού και της μη εμπλοκής των ΗΠΑ σε ζητήματα άλλων κρατών. Αντίθετα, πρόκειται για μια προσπάθεια επαναφοράς του δόγματος του «Προφανούς Πεπρωμένου» του αμερικανικού έθνους που επικράτησε τον 19ο αιώνα και αφορούσε τον εποικισμό της αμερικανικής Δύσης. Εξάλλου το «Προφανές Πεπρωμένο» ήταν μέρος της ομιλίας του Ντόναλντ Τραμπ κατά την ορκωμοσία.
Κυπριακό
Η υπόσκαψη του διεθνούς δικαίου και της διεθνούς κοινότητας μέσα από μονομερείς προτάσεις όπως αυτή για τον εκτοπισμό των κατοίκων της Γάζας, δεν αφήνει ανεπηρέαστα άλλα διεθνή ζητήματα όπως το Κυπριακό πρόβλημα. Τουναντίον, αποδυναμώνει τη διαπραγματευτική θέση εκείνων που στηρίζονται στο διεθνές δίκαιο και ανοίγει την όρεξη των ισχυρών και αναθεωρητικών δυνάμεων που θεωρούν εμπόδιο στα σχέδιά τους τα ψηφίσματα και τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Κανένας δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο ο Ντόναλντ Τραμπ να παρέμβει κάποια στιγμή και στο Κυπριακό πρόβλημα, με στόχο να κλείσει τα μεγάλα ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου. Ούτε πρέπει να υποτιμάται ένα τέτοιο σενάριο. Η ε/κ πλευρά οφείλει να είναι προετοιμασμένη για όλα τα ενδεχόμενα. Σε μια τέτοια περίπτωση τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και οι νομικοί κανόνες του διεθνούς δικαίου δεν μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό επιχείρημα και ασφαλιστική δικλίδα.
Τι θα γίνει λοιπόν εάν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αποφασίσει να ασχοληθεί με το Κυπριακό; Θα λάβει υπόψη το διεθνές δίκαιο ή θα αρχίσει τις «ρηξικέλευθες» προτάσεις ώστε να ασκήσει αφόρητες πιέσεις για να κλείσει το ζήτημα; Το σίγουρο είναι ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα συνυπολογίσει το μακροχρόνιο αδιέξοδο που δημιουργεί η οχύρωση των εμπλεκόμενων πλευρών πίσω από πάγιες θέσεις και την αδυναμία του ΟΗΕ να επιβάλει λύση στο πρόβλημα. Η Λευκωσία που όλα αυτά τα χρόνια πρότασσε το διεθνές δίκαιο και τη νομιμότητα, διατηρώντας τα πλεονεκτήματα του status quo, ενδεχομένως να βρεθεί σε μειονεκτική θέση.
Η Λευκωσία θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη και τη μακιαβελική αντίληψη που έχει ο Ντόναλντ Τραμπ για τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου, ο οποίος σέβεται τους ισχυρούς και υποτιμά τους αδύνατους. Αυτό φάνηκε και στην περίπτωση της Συρίας όπου ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε για τον Τούρκο Πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν ότι «είναι ένας πολύ έξυπνος τύπος που έστειλε τους ανθρώπους του εκεί μέσα με διαφορετικούς τρόπους και διαφορετικά ονόματα, και πήγαν μέσα (σ.σ. Συρία) και ανέλαβαν την εξουσία». Μάλιστα χαρακτήρισε τον Ερντογάν φίλο του, λέγοντας ότι είναι «κάποιος που αγαπώ και σέβομαι, νομίζω ότι και αυτός με σέβεται». Ούτε καταδίκασε την επέμβαση της Τουρκίας στα εσωτερικά της Συρίας ούτε ζήτησε την απόσυρση του τουρκικού στρατού από το συριακό έδαφος.
