Πριν μερικά χρόνια, και με την τότε επαγγελματική μου ιδιότητα, είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ, συνοδεύοντας τον τότε υπουργό Εξωτερικών, ένα μεγάλο δανέζικο πολεμικό πλοίο πολλαπλών ρόλων που συμμετείχε σε μια αποστολή στην περιοχή και στάθμευε λίγο έξω από το λιμάνι της Λάρνακας, στην ανοικτή θάλασσα. Πέραν του μεγάλου ενδιαφέροντος για τις δυνατότητες και το ρόλο του πλοίου, που συνεργαζόταν στενότατα με την Κύπρο για μια άκρως σημαντική αποστολή της διεθνούς κοινότητας στην περιοχή, θυμάμαι την ιδιαίτερη εντύπωση που μου έκανε η πληροφορία ότι η δανέζικη κυβέρνηση προμηθεύτηκε πολλά από τα επιμέρους «εργαλεία» του πολεμικού πλοίου από την «ανοικτή αγορά».
Ασφαλώς δεν αναφερόμαστε σε σύνθετα οπλικά συστήματα, αλλά σε εξοπλισμό που τον είχε ανάγκη το σκάφος για να φέρει σε πέρας την αποστολή του. Δηλαδή, κάποια μέρη του μηχανογραφικού εξοπλισμού, του εξοπλισμού του ιατρείου του πλοίου, της κουζίνας, και αρκετά άλλα. Με λίγα λόγια, σε ένα πολεμικό πλοίο τελευταίας τεχνολογίας και κόστους εκατοντάδων εκατομμυρίων κορόνων, η δανέζικη κυβέρνηση «έστειλε» τους αρμοδίους στο «παζάρι» και αυτοί, ακολουθώντας ασφαλώς κάποιες προδιαγραφές, προμηθεύτηκαν με ταχύτατο τρόπο και πιο φτηνά από ό,τι αν διενεργούσαν σύνθετες και μεγάλης έκτασης προσφορές, όλα εκείνα τα αντικείμενα, αρκετά από τα οποία θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως διττής χρήσης, και που ήταν διαθέσιμα στην αγορά και απαιτούνταν ώστε να μπορέσει το πλοίο να επιτελέσει την τεράστιας πολιτικής και στρατιωτικής σημασίας, αποστολή του.
Άλλωστε, όπως δήλωσε και η ίδια η δανέζικη κυβέρνηση στην Εθνική Στρατηγική της για την Αμυντική Βιομηχανία του 2021, των Υπουργείων Άμυνας, Εξωτερικών, Βιομηχανίας και Παιδείας, στη χώρα λειτουργούν πέραν των 200 εταιρειών του κλάδου και όλες είναι αμιγώς ιδιωτικές, και αρκετές είναι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ενώ άλλες παράγουν ή προμηθεύουν προϊόντα διττής χρήσης, εξού και η, υπό όρους, προσβασιμότητα σε αυτά. Και η Δανία το έπραττε, λειτουργώντας εντός του σχετικού ευρωπαϊκού πλαισίου, εφαρμόζοντας τη σχετική με τις προσφορές στην άμυνα και την ασφάλεια, ευρωπαϊκή Οδηγία 2009/89/EU, έστω κι αν δεν συμμετείχε, μέχρι το 2022, στην Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ, ως διαλάμβανε η Συμφωνία του Εδιμβούργου για τις τότε τέσσερις, και τώρα τρεις, εξαιρέσεις της Δανίας από τις πρόνοιες της Συνθήκης του Μάαστριχτ.
Εύλογα θα διερωτάται ο αναγνώστης για τη σχέση των πιο πάνω με την ανάγκη μεταρρύθμισης των δημόσιων προσφορών. Το πιο πάνω παράδειγμα της Δανίας επιλέχθηκε επί σκοπού. Αφορά μια χώρα με ιδιόμορφη σχέση με την ΕΕ, που παρά την τότε εξαίρεσή της από τον τομέα της Ασφάλειας και Άμυνας, ακολούθησε μια ιδιαίτερα σύγχρονη και νεωτερική προσέγγιση στις δημόσιες προσφορές, και δη στον νευραλγικό και ευαίσθητο τομέα της Εθνικής Ασφάλειας, και που τον τελευταίο καιρό επιταχύνει ακόμα περισσότερο τον εκσυγχρονισμό τους.
Ασφαλώς, αντίστοιχες προσεγγίσεις για προμήθειες από την ελεύθερη αγορά και τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, για την ικανοποίηση των πολλαπλών αναγκών ενός κράτους, ακόμα και των πιο νευραλγικών υπηρεσιών του όπως αυτών της άμυνας και ασφάλειας, ακολουθούν τα περισσότερα κράτη, συμπεριλαμβανομένου και του δικού μας. Υπάρχουν όμως πολλά που χρειάζεται να γίνουν ακόμα στην περίπτωση μας, και αν μια χώρα, με τα χαρακτηριστικά της Δανίας, το πράττει για την άμυνα της εν μέσω της κόντρας Ρωσίας – Δύσης (που γι’ αυτό άλλωστε το κάνει) πόσο μάλλον θα έπρεπε και εμείς να το πράξουμε έστω και για τα πιο «απλά» ζητήματα των εσωτερικών αναγκών μας σε έργα και προμήθειες.
Το ζητούμενο, άλλωστε, είναι να μπορεί εύκολα, γρήγορα και οικονομικά και υπό συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού και διαφάνειας, ένας κρατικός οργανισμός να βρίσκει λύσεις και όχι να αναλώνεται στην ικανοποίηση ξεπερασμένων κανονισμών για χάριν των κανονισμών. Αφού, σήμερα, στην προσπάθειά του αυτή, το κράτος κατάντησε να γίνεται «αιχμάλωτο» ατέρμονων και δαιδαλωδών διαδικασιών που, όπως αποδείχτηκε επανειλημμένως στην πράξη, ούτε γρήγορες και σωστές λύσεις δίνουν, ούτε είναι οι πιο οικονομικές. Ειδικά όταν προσμετρηθεί, όπως θα έπρεπε, και το κόστος διαχείρισης των διαδικασιών αυτών και των συνεπειών τους στην κοινωνία και την οικονομία με τις καθυστερήσεις, προσφυγές, ακυρώσεις, επαναπροκηρύξεις, κοκ. Και φυσικά, όλα αυτά, ούτε τη διαφάνεια εξασφαλίζουν, ούτε τη διαφθορά καταπολεμούν, ούτε την κοινωνία ευεργετούν. Μάλλον, το αντίθετο.
Από τα μεγάλα δημόσια έργα μέχρι την προμήθεια κλιματιστικών, η υφιστάμενη διαδικασία δημόσιων προμηθειών και της διαχείρισης της περιουσίας του κράτους στην Κύπρο χρειάζεται ουσιαστική και βαθιά μεταρρύθμιση το συντομότερο δυνατό. Μεταρρύθμιση τόσο σε επίπεδο κανονιστικού πλαισίου όσο και σε επίπεδο διαδικαστικής διαχείρισης της μέσω της δέουσας επανακατάρτισης των αρμόδιων τμημάτων και των λειτουργών που επιμελούνται αυτών των διαδικασιών. Και τούτο επειδή πλέον το κράτος κατάντησε αναποτελεσματικό σε πλείστα τόσα ζητήματα προμηθειών και έργων οποιαδήποτε μορφής και εύρους.
Οι λύσεις υπάρχουν, οι καλές πρακτικές είναι εκεί και δεν χρειάζεται να ανακαλύπτουμε το τροχό κάθε φορά, και όσα χρειαζόμαστε είναι ήδη διαθέσιμα και έτοιμα στα «ράφια» των εταιρειών του ιδιωτικού τομέα στο εσωτερικό, αλλά και σε ολόκληρη την ΕΕ. Είναι στα χέρια μας να απελευθερώσουμε τις δημιουργικές δυνατότητες που θα προκύψουν από μια τολμηρή και ρηξικέλευθη μεταρρύθμιση του τομέα των διαδικασιών προσφορών του Δημοσίου ώστε να καταστούν αποτελεσματικές, να βοηθήσουν την αγορά και να καταστούν πραγματικά διαφανείς και υπέρ άνω κάθε υποψίας για διαφθορά και κακοδιαχείριση. Η κυβέρνηση πρέπει να το τολμήσει…
