Του Ανδρέα Γρ. Ορφανίδη*
Το Γενικό Σύστημα Υγείας (ΓεΣΥ) αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό κοινωνικό και υγειονομικό εγχείρημα της Κυπριακής Δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια. Εισήχθη το 2019 με στόχο να προσφέρει καθολική, ισότιμη και υψηλής ποιότητας υγειονομική περίθαλψη σε όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, εισοδήματος ή γεωγραφικής τοποθεσίας. Ήταν ένα όραμα που υπήρχε για δεκαετίες και η εφαρμογή του χαιρετίστηκε ως ένα σημαντικό βήμα για τη μείωση των ανισοτήτων στην υγεία. Ωστόσο, τέσσερα χρόνια μετά, το ΓεΣΥ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις που δοκιμάζουν τη βιωσιμότητά του. Παρότι έχει επιτύχει πολλά, εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες που χρήζουν άμεσης προσοχής και διορθωτικών κινήσεων.
Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα του ΓεΣΥ είναι η καθολική κάλυψη υγείας που παρέχει. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Κύπρου, όλοι οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε ένα ενιαίο σύστημα υγείας, ανεξάρτητα από την οικονομική τους δυνατότητα ή την ασφαλιστική τους κάλυψη. Αυτό αποτέλεσε σημαντική ανακούφιση, ειδικά για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι συνταξιούχοι, οι άνεργοι και οι χαμηλόμισθοι, οι οποίοι προηγουμένως αντιμετώπιζαν σοβαρές δυσκολίες στην πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες. Επιπλέον, το ΓεΣΥ εισήγαγε την ελευθερία επιλογής γιατρών, ειδικών και φαρμακείων, κάτι που ενίσχυσε την ικανοποίηση των ασθενών, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να επιλέγουν εκείνους τους παρόχους που θεωρούν πιο αξιόπιστους και κατάλληλους για τις ανάγκες τους.
Ένα άλλο ισχυρό σημείο του ΓεΣΥ είναι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Για δεκαετίες, το κυπριακό σύστημα υγείας χαρακτηριζόταν από έναν σαφές διαχωρισμό μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών, με τους πολίτες να επιλέγουν το δεύτερο συχνά λόγω της καλύτερης ποιότητας υπηρεσιών, αλλά με υψηλότερο κόστος. Η εισαγωγή του ΓεΣΥ άνοιξε τις πόρτες για την ένταξη ιδιωτών γιατρών και ιδιωτικών κλινικών στο σύστημα, δίνοντας στους ασθενείς μεγαλύτερη πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες. Η ψηφιοποίηση του συστήματος και η δημιουργία ηλεκτρονικών φακέλων υγείας για κάθε ασθενή είναι επίσης ένα σημαντικό βήμα προς τη βελτίωση της διαχείρισης της υγειονομικής φροντίδας και τη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ των επαγγελματιών υγείας.
Παρ' όλα αυτά, το ΓεΣΥ δεν είναι απαλλαγμένο από αδυναμίες. Μία από τις πιο σημαντικές προκλήσεις είναι η υπερφόρτωση του συστήματος. Από την εισαγωγή του, η ζήτηση για υγειονομικές υπηρεσίες έχει αυξηθεί κατακόρυφα, γεγονός που έχει οδηγήσει σε μεγάλες λίστες αναμονής, ιδίως για εξειδικευμένες θεραπείες και εξετάσεις. Οι ασθενείς συχνά αναφέρουν σημαντικές καθυστερήσεις, οι οποίες ενίοτε θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους, ειδικά σε επείγοντα περιστατικά. Η υποστελέχωση σε κρίσιμες ειδικότητες και η άνιση κατανομή του προσωπικού, ειδικά στις αγροτικές περιοχές, επιδεινώνουν το πρόβλημα, καθιστώντας τη φροντίδα υγείας λιγότερο αποτελεσματική.
Τα χρηματοδοτικά κενά του ΓεΣΥ αποτελούν άλλη μια σοβαρή πρόκληση. Παρόλο που το σύστημα βασίζεται σε εισφορές από εργοδότες, εργαζόμενους και το κράτος, έχουν παρατηρηθεί οικονομικές πιέσεις λόγω της υπέρβασης των προϋπολογισμένων δαπανών σε ορισμένους τομείς. Η κακή διαχείριση πόρων και η έλλειψη αυστηρών μηχανισμών ελέγχου έχουν οδηγήσει σε αναφορές για κατάχρηση του συστήματος, όπως υπερβολικές ή μη απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις, καθώς και σε ανεπαρκή εποπτεία των αμοιβών που καταβάλλονται στους παρόχους.
Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα είναι η διαχείριση των επειγόντων περιστατικών. Τα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΑΕΠ) αντιμετωπίζουν σοβαρή υποστελέχωση και αδυνατούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες. Οι πολίτες συχνά διαμαρτύρονται για τις μεγάλες καθυστερήσεις και την έλλειψη επαρκούς φροντίδας σε κρίσιμες καταστάσεις. Αυτό το πρόβλημα αναδεικνύει την ανάγκη για καλύτερη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων, καθώς και για την εισαγωγή σύγχρονων μεθόδων, όπως η ηλεκτρονική διαλογή περιστατικών, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των ασθενών.
Τέλος, μία από τις κύριες προκλήσεις είναι και η ένταξη των προγραμμάτων χορήγησης εξειδικευμένων θεραπειών και η αποστολή ασθενών στο εξωτερικό στο πλαίσιο του ΓεΣΥ. Μέχρι πρόσφατα, αυτά τα προγράμματα τα διαχειριζόταν το Υπουργείο Υγείας, αλλά πλέον μεταφέρονται στον ΟΑΥ. Η επιτυχής ενσωμάτωσή τους απαιτεί την ανάπτυξη μηχανισμών που θα διασφαλίζουν την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση των ασθενών, ενώ παράλληλα θα αποτρέπουν περιττές δαπάνες που θα μπορούσαν να επιβαρύνουν το ταμείο του ΓεΣΥ. Επιπλέον, η ένταξη των εξειδικευμένων φαρμάκων στο ΓεΣΥ αποτελεί διπλή πρόκληση. Αφενός, πρέπει να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα αυτών των φαρμάκων στους ασθενείς που τα χρειάζονται, και αφετέρου, να ελεγχθεί η δαπάνη για την αποφυγή οικονομικών πιέσεων στο σύστημα. Οι διαδικασίες για τη μεταφορά του προγράμματος στο ΓεΣΥ έχουν ολοκληρωθεί, και αναμένεται τώρα η εφαρμογή του στην πράξη.
Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων και προκλήσεων, και για τη βελτίωση του συστήματος, απαιτούνται συγκεκριμένες και άμεσες δράσεις. Πρώτα απ’ όλα, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της χρηματοδότησης του ΓεΣΥ και η συντονισμένη προσπάθεια από τον ΟΑΥ, με έμφαση στη διαφάνεια, στην αποτελεσματική διαχείριση πόρων και στην ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου. Πρέπει να καθοριστούν πλαφόν στις αμοιβές των παρόχων για την αποφυγή υπερβολικών χρεώσεων και να θεσπιστούν πιο ξεκάθαρα και αποτελεσματικά κριτήρια για την έγκριση εξετάσεων και θεραπειών, ώστε να αποφεύγονται οι καταχρήσεις. Έτσι θα μπορέσει το ΓεΣΥ να συνεχίσει να παρέχει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας στους πολίτες, διασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητά του για τα επόμενα χρόνια.
Επιπλέον, είναι αναγκαία η ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, τόσο μέσω της πρόσληψης νέου προσωπικού όσο και μέσω της παροχής κινήτρων για την προσέλκυση εξειδικευμένων γιατρών και νοσηλευτών, ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες περιοχές. Η συνεχής εκπαίδευση και η κατάρτιση του προσωπικού είναι επίσης κρίσιμη για την προσαρμογή στις νέες απαιτήσεις της ιατρικής επιστήμης και την καλύτερη εξυπηρέτηση των ασθενών. Παράλληλα, θα πρέπει να γίνουν βήματα για τη μείωση των λιστών αναμονής, μέσω της δημιουργίας επιπλέον κέντρων υγείας και της αξιοποίησης του ιδιωτικού τομέα, ώστε να αποσυμφορηθεί το σύστημα.
Στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών, η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί με την αύξηση του αριθμού του προσωπικού και την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών, όπως τα συστήματα ηλεκτρονικής διαλογής, τα οποία θα βοηθήσουν στη γρήγορη κατηγοριοποίηση των περιστατικών και τη μείωση των χρόνων αναμονής. Παράλληλα, πρέπει να ενισχυθεί η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τη σωστή χρήση του συστήματος. Εκστρατείες ευαισθητοποίησης θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση της λειτουργίας του ΓεΣΥ και στη μείωση των άσκοπων επισκέψεων, επιτρέποντας στο σύστημα να επικεντρωθεί σε όσους έχουν πραγματική ανάγκη.
Το ΓεΣΥ έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην παροχή ισότιμης και ποιοτικής υγειονομικής περίθαλψης, αλλά οι δομικές αδυναμίες και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει δεν μπορούν να αγνοηθούν. Απαιτείται συνεχής προσαρμογή στις νέες ανάγκες, καλύτερη διαχείριση πόρων και ενεργή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Με τις κατάλληλες παρεμβάσεις, το ΓεΣΥ μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σύστημα υγείας που όχι μόνο ανταποκρίνεται στις σημερινές προκλήσεις αλλά και θέτει τα θεμέλια για ένα πιο υγιές μέλλον για όλους τους πολίτες της Κύπρου.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Πανεπιστήμιο Philips, πρώην πρύτανη και πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE)
