Τι προκύπτει και τι πρέπει να μας προβληματίζει σε σχέση με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις; Κάποιοι επικεντρώνονται σε στατικές κυρίως αναλύσεις και στην πτώση της δημοτικότητας του Προέδρου. Στο πλαίσιο αυτό τίθενται και μια σειρά από ερωτήματα: Κατά πόσον ο Νίκος Χριστοδουλίδης είναι Πρόεδρος μιας θητείας ή όχι, αν ο ΔΗΣΥ θα είναι πρώτο κόμμα το 2026 και η Αννίτα θα είναι υποψήφια για τις προεδρικές, ποιος θα είναι ο υποψήφιος του ΑΚΕΛ και ποια ποσοστά θα πάρει ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης αν αποφασίσει να διεκδικήσει την Προεδρία!
Τα ερωτήματα από μόνα τους δεν διαφωτίζουν. Μάλλον θα πρέπει να προσπαθήσουμε να δούμε την ευρύτερη εικόνα, η οποία δυστυχώς φτάνει σε μας επικίνδυνα θολή, σε σημείο που δεν φαίνονται πλέον καθαρά τα προβλήματα δημοκρατίας που έχουμε. Ο λαϊκισμός, ο οποίος μαστίζει την κοινωνία μας, στρέφεται τελικά κατά της ίδιας της δημοκρατίας.
Οι δημοσκοπήσεις ως εργαλείο καταγράφουν τις διαθέσεις μιας κοινωνίας η οποία είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία της στέλνει τα μηνύματα της. Αυτό για το οποίο πρέπει να διερωτηθούμε βέβαια είναι ίσως κάτι άλλο: Πώς διαμορφώνει η κοινωνία τις απόψεις της, αν τελικά αυτές αντικατοπτρίζονται ορθά από τις δημοσκοπήσεις; Πριν τρεις μήνες η δημοτικότητα του Προέδρου είχε πέσει στο 17-20%. Σήμερα φαίνεται να καταποντίζεται με την αποδοχή του να πέφτει κάτω από 10%. Γιατί; Διότι -λένε κάποιοι- επικράτησε η άποψη ότι ήταν πίσω από την παύση του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, οπότε πληρώνει το κόστος. Πόσο ευσταθεί αυτή η θέση, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με το 80% του κόσμου που διαφωνεί με την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου να παύσει τον Γενικό Ελεγκτή; Η εύκολη απάντηση είναι ότι όλα συνδυάζονται και ότι αν είχαμε αυτή την Κυριακή εκλογές ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης θα ήταν ο επόμενος Πρόεδρος της Κύπρου με ποσοστό τουλάχιστον 60%.
Τα πράγματα και η άποψη της κοινής γνώμης φαίνεται να λειτουργούν σε περιβάλλον κινούμενης άμμου. Δεν υπάρχουν πλέον σταθερές. Όταν τον Μάιο του 2022 ο Νίκος Χριστοδουλίδης εξήγγειλε την υποψηφιότητά του, όλοι πίστευαν ότι δεν θα είχε αντίπαλο. Κάποιες δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι υπήρχαν πιθανότητες οι εκλογές να είναι ενός γύρου ή, έστω αν υπήρχε δεύτερος γύρος, ότι ο Νίκος Χριστοδουλίδης θα κέρδιζε με 65%. Τον Φεβράρη του 2023 ο Νίκος Χριστοδουλίδης (51,9%) δυσκολεύτηκε να εκλεγεί απέναντι στον Ανδρέα Μαυρογιάννη, ενώ τη στιγμή που μιλάμε (Σεπτέμβριος 2024) η δημοτικότητά του έπεσε στα τάρταρα.
Σε αναζήτηση άλλων
Πόσο σωστοί είναι οι πολίτες-ψηφοφόροι; Πόσο έγκυροι είναι στην κρίση τους για τον Πρόεδρο, αλλά και για τους υπόλοιπους ηγέτες των παραδοσιακών κομμάτων;
Τα τελευταία χρόνια οι αναζητήσεις της κοινής γνώμης έχουν αλλάξει δραματικά κι αυτό οφείλεται στο ότι σταδιακά αναλαμβάνουν τα ηνία νέες γενιές που κτίζουν τη δική τους νέα εποχή. Μια εποχή που καθορίζεται από τα ΜΚΔ στη λογική ότι όλοι έχουν το δικαίωμα γνώμης, χωρίς την προϋπόθεση που έθεσε ο Σωκράτης. «Για να έχεις γνώμη», είπε κάποτε στους μαθητές του, «πρέπει να έχεις γνώση».
Μέχρι πριν 15 χρόνια ο κόσμος γενικά και ειδικότερα οι ομαδοποιήσεις και οι συσπειρώσεις των πολιτών είχαν τις δικές τους σταθερές. Κινούνταν στη σφαίρα του Κυπριακού, στην πορεία της οικονομίας με τις πελατειακές σχέσεις, με τα ισχυρά πολιτικά κόμματα να έχουν κυρίαρχο ρόλο. Οι θέσεις στο Κυπριακό ως σημείο πολιτικής συνοχής έφερναν κοντά τη μεγαλύτερη μάζα του κυπριακού λαού που υποστήριζε λύση ΔΔΟ η οποία ενδυνάμωνε κυρίως τον ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ. Την ίδια στιγμή συντηρούσε σε αξιοπρεπή ποσοστά κόμματα όπως το ΔΗΚΟ και η ΕΔΕΚ, που διαφωνούσαν. Όλα τα κόμματα πίστευαν ότι μια ισχυρή οικονομία αποτελεί την καλύτερη άμυνα για τη χώρα μας. Το απλοϊκό αυτό σχήμα ανατράπηκε με την άνοδο Αναστασιάδη στην εξουσία.
Ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατάφερε να αλλάξει τις σταθερές διανθίζοντας τον πολιτικό βίο με μπόλικο λαϊκισμό και κυρίως αμοραλισμό. Τα τελευταία χρόνια το Κυπριακό δεν αντιμετωπίζεται ως προτεραιότητα. Ελάχιστοι πλέον λαμβάνουν τις αποφάσεις τους με βάση τις προσδοκίες αλλά και τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Πρώτο θέμα συζήτησης είναι η διαφθορά των πολιτικών που μας κυβερνούν, το κόστος ζωής, η επαγγελματική αποκατάσταση, η εξεύρεση κατοικίας και εν γένει η πορεία της οικονομίας σε σχέση με την τσέπη του καθενός. Η διάσταση με την παραδοσιακή πολιτική όλο και περισσότερο μεγαλώνει. Ο κόσμος θεωρεί ότι όλοι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι, ότι εργάζονται για να εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους και τα συμφέροντα μιας ελίτ επιχειρηματιών, οπότε οι απλοί άνθρωποι υποφέρουν. Σε αυτό συντείνουν και τα στοιχεία της κυπριακής στατιστικής υπηρεσίας, με βάση τα οποία κάθε χρόνο, παρότι το ΑΕΠ μεγαλώνει, όλο και περισσότεροι Κύπριοι αγγίζουν τα όρια της φτώχειας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2023 το 13,9% του πληθυσμού που ζει σε νοικοκυριά, δηλαδή περίπου 127.236 άτομα, έχει εισόδημα ίσο ή κάτω των €11.324 ετησίως. Συνολικά, το 28% του πληθυσμού ή 256.951 άτομα βρισκόταν το 2023 στην κατώτερη εισοδηματική τάξη, με εισόδημα κάτω από €14.155 τον χρόνο. Συγκριτικά, το 2022 το 29,4% ήταν στην κατώτερη εισοδηματική τάξη και το 2021 το 27,4%.
Η στροφή των πολιτών
Μετά την αποτυχία στο Κραν Μοντανά στο Κυπριακό, το σκάνδαλο των διαβατηρίων αλλά και τη σωρεία των σκανδάλων που παραμένουν ατιμώρητα, βλέπουμε τους πολίτες -όσους δεν απέχουν από τις εκλογές- να αναζητούν νέα πολιτικά σχήματα. Στις βουλευτικές του 2021 ένα ποσοστό γύρω στο 16% ψήφισε κόμματα ή ομάδες που δεν μπήκαν στη Βουλή. Στις προεδρικές του 2023 είδαμε τα δύο μεγάλα κόμματα να χάνουν ποσοστά και να μην θεωρούν δεδομένο ότι οι υποψήφιοί τους θα περάσουν στον δεύτερο γύρο. Τον χώρο, εμφανιζόμενος ως κάτι καινούργιο και αντισυστημικό, διεμβόλισε με ένα ποσοστό 32% ο Νίκος Χριστοδουλίδης. Στην πορεία βέβαια αποδείχθηκε περισσότερο συστημικός και παραδοσιακός από όλα τα κόμματα, εξελίσσοντας τις πελατειακές σχέσεις σε έναν νεποτισμό που αγγίζει πλέον τα όρια της γελοιότητας.
Το φαινόμενο Χριστοδουλίδη δεν κόπασε. Επανεμφανίστηκε στις ευρωεκλογές με την υποψηφιότητα Φειδία, ο οποίος σάρωσε με ένα ποσοστό 19,4% και 71.330 ψήφους. Ένας 24χρονος αναδείχθηκε σε τρίτο κόμμα μετά τον ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ. Τι να αναμένουμε το 2026;
Ρευστότητα
Θα έχουμε συνέχεια στις βουλευτικές εκλογές του 2026 ή θα επιστρέψουμε στις παραδοσιακές επιλογές και την αποχή; Για τα παραδοσιακά κόμματα δεν φαίνεται να υπάρχει γυρισμός, ούτε είναι εύκολο για τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη να ανακάμψει από την απαξίωση του 10% αποδοχής σε λογικά ποσοστά δημοτικότητας. Η μόνη του ίσως πιθανότητα να πετύχει μια ολοκληρωτική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού θα ήταν να βάλει στο τραπέζι τη λύση του Κυπριακού. Μια τέτοια εξέλιξη, η οποία εν δυνάμει μπορεί να αλλάξει τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα της χώρας μας, σαφέστατα και θα έστρεφε τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του και θα του έδινε μια σοβαρή ευκαιρία να κερδίσει την προσοχή της κοινής γνώμης και να επανέλθει.
Κατά τα άλλα, αν αφεθούμε στη ρευστότητα, η οποία διαμορφώνεται και έχει ως καύσιμό της τον λαϊκισμό, είναι σίγουρο ότι θα βρεθούμε μπροστά στη διάλυση των περισσότερων παραδοσιακών πολιτικών σχηματισμών της χώρας.
Τα κόμματα
Το ΑΚΕΛ έχει κρίσιμο ρόλο και θα μπορούσε να λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της ανάσχεσης της φοράς των πραγμάτων. Στις τάξεις του διαθέτει πολύ σοβαρούς πολιτικούς που βλέπουν την πραγματική αποστολή του, από την άλλη κατακλύζεται από λαϊκιστές οι οποίοι, χωρίς κεντρικό στόχο και αίσθηση του ρόλου ενός κόμματος της αριστεράς, λειτουργούν όπως ο πνιγμένος: Πιάνονται από τα μαλλιά τους. Είδαμε τις τελευταίες μέρες το ΑΚΕΛ φοβισμένο να σέρνεται σε διαδηλώσεις, πίσω από την Ειρήνη Χαραλαμπίδου. Η κ. Χαραλαμπίδου μαζί με τον Ζαχαρία Κουλία και τον Οδυσσέα Μιχαηλίδη τα τελευταία χρόνια ανέβασαν τον λαϊκισμό στα ύψη. Μετέτρεψαν μια ολόκληρη χώρα σε λαϊκό δικαστήριο, μια ευρωπαϊκή χώρα σε «Βενεζουέλα», χωρίς από την άλλη να τιμωρηθεί κανείς. Αν η διαφθορά στη χώρα μας είναι τόσο μεγάλη -που δεν το αμφισβητεί κανένας- γιατί οι φυλακές μας είναι γεμάτες μόνο με δολοφόνους, βιαστές, μικροχρεώστες και πρεζόνια; Πού είναι διεφθαρμένοι πολιτικοί, λογιστές και δικηγόροι; Αν το κόμμα της αριστεράς παραμείνει σε αυτή τη λογική, νομοτελειακά θα συρθεί το 2028 με ό,τι ποσοστά του απομείνουν στη στήριξη υποψηφίων τύπου Οδυσσέα Μιχαηλίδη, οδηγώντας μια ολόκληρη χώρα στον βάλτο του λαϊκισμού, μαζί με το ΔΗΚΟ, την ΕΔΕΚ και τους Οικολόγους.
Κομβικός είναι και ο ρόλος του ΔΗΣΥ, ο οποίος έχει πιθανότητες, αν ξεφύγει από την εσωστρέφεια, να διεκδικήσει ρόλο και λόγο στη διαμόρφωση των εξελίξεων στη χώρα μας. Πολλά θα κριθούν στις βουλευτικές του 2026, κατά πόσο δηλαδή το κόμμα θα ανεβάσει ποσοστά (από το 25% των ευρωεκλογών) ή θα χάσει ποσοστά. Αυτή τη στιγμή το κόμμα κινείται σε τρεις τροχιές: Στην τροχιά των χριστοδουλιδικών που θέλουν να το σύρουν στη συμπολίτευση, στην τροχιά του Αβέρωφ που θέλει να χριστεί από σήμερα υποψήφιος του κόμματος για το 2028 και στην τροχιά της Αννίτας Δημητρίου η οποία, χωρίς να αποφεύγει τα λάθη, προσπαθεί να επαναφέρει την ενότητα στο κόμμα της δεξιάς, αλλά όλοι της βάζουν τρικλοποδιές. Και στον ΔΗΣΥ ο λαϊκισμός είναι ο κινητήριος μοχλός. Το είδαμε πρόσφατα στον δημόσιο διάλογο για το καλώδιο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Κάποιοι επιχειρηματολογούσαν υπερτονίζοντας σωστά τη γεωπολιτική αξία του έργου η οποία συν τω χρόνω θα επιφέρει μειώσεις στην αγορά ηλεκτρισμού, κάποιοι έστελναν μήνυμα στήριξης στους δυσπραγούντες ιδιώτες παραγωγής ρεύματος. Οι οποίοι παράγουν ρεύμα στην τιμή των 4-5 σεντ και το πωλούν στον Κύπριο καταναλωτή στα 25-26 σεντ. Θα μπορέσει ο ΔΗΣΥ σε ένα ρευστό πεδίο που διέπεται από τον λαϊκισμό να ορθώσει ανάστημα παραμένοντας ένας σοβαρός πόλος εξουσίας;
Ο λαϊκισμός
Το φαινόμενο του λαϊκισμού είναι μόνιμο στη χώρα μας αλλά η έντασή του καθορίζεται από διάφορα δεδομένα, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά. Η κρίση των τελευταίων ετών τον ανήγαγε σε κυρίαρχο πολιτικό φαινόμενο, με άμεσο παρεπόμενο τη νομιμοποίηση νέων λαϊκιστικών ελίτ και, σε κάποιες περιπτώσεις, μιας νεο-καθεστωτικής λογικής που εξ αντικειμένου φλερτάρει με τον αυταρχισμό. Αίφνης μέσα από εκλογές, δημοψηφίσματα και δημοσκοπήσεις αναδεικνύονται περσόνες όπως ο Νάιτζελ Φάρατζ, ο Ντόναλντ Τραμπ και στην περίπτωσή μας τύποι όπως ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης, ο οποίος, χωρίς να εκλεγεί, αλλά ως παιδί του λαού, μπορούσε να ασκεί Εκτελεστική Εξουσία.
Το 2016 ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, ηγετική φυσιογνωμία του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος και του Μάη του '68, δήλωσε ότι «πρέπει να σταματήσουμε να πιστεύουμε ότι οι επιλογές του λαού είναι πάντα σωστές. Δεν είναι «υπεράνω κριτικής», ανέφερε, «ένας πολίτης που ψηφίζει ένα ναζιστικό κόμμα ή αποφασίζει την έξοδο της χώρας του από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως έγινε στην περίπτωση του Brexit». Με λίγα λόγια, όλοι είναι υπό κρίση. Και οι πολιτικές ελίτ και ο κυρίαρχος λαός, ο οποίος «δεν πρέπει να έχει πάντα δίκαιο».
Στην Κύπρο το 80% του κόσμου, χωρίς κανένα προσόν, χωρίς να είναι σε θέση να αναγνωρίσει το πλαίσιο εντός του οποίου λήφθηκε η απόφαση, κατάληξε στο συμπέρασμα ότι το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, που οδήγησε σε παύση τον Οδυσσέα Μιχαηλίδη, «είναι ένα Σώμα διεφθαρμένων». Είναι δικαίωμα όλων αλλά κυρίως των ειδικών να σχολιάζουν και να επικρίνουν αποφάσεις από οπουδήποτε προέρχονται. Η κριτική βέβαια δεν πρέπει και δεν μπορεί να είναι εύκολη.
Η ευκολία στην κριτική είναι αυτή που και στην Κύπρο συμπυκνώνει τα τελευταία χρόνια την κοινοτοπία του κυπριακού λαϊκισμού. Η οποία μετενσαρκώνεται σε πολιτικές θέσεις περί ανόθευτων εκλογικών συστημάτων μετά τη λύση του Κυπριακού, του στυλ «ένας άνθρωπος μια ψήφος», εξακτινώνεται σε εμμονές και δη σε ένα συνωμοσιολογικό τσουνάμι μέσα από τις αλλεπάλληλες «αποκαλύψεις» για πονηρά εμβόλια, για μυστικά «σχέδια», για ψεκασμό της ατμόσφαιρας, σε τέτοιο βαθμό που η ανοησία καθίσταται βασικό συστατικό στοιχείο του κυρίαρχου λόγου μιας χώρας.
Σε σημείο που ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης αναγορεύεται σε Σωτήρα της χώρας και ο Ζαχαρίας Κουλίας σε statesman περίπου στον ίδιο βαθμό και επίπεδο με τον Ουίσνστον Τσόρτσιλ.
Η δημολατρική νομιμοποίηση, πέρα από την ενίσχυση κάποιων αναδυόμενων ελίτ, παράγει συνεχώς και παράπλευρες και κατ' εξακολούθηση επιπλέον υπεραπλουστεύσεις. Για παράδειγμα, η απόφαση του Ανωτάτου πέρα από τον Οδυσσέα στοχεύει, λένε, να φιμώσει τους δημόσιους υπαλλήλους, τους δημοσιογράφους και τους συντεχνιακούς. Συμπέρασμα του νοήμονος λαού: «Σκάστε, διαφορετικά θα πάτε μέσα για ανάρμοστη συμπεριφορά». Στην πραγματικότητα αν -στη δική μας περίπτωση- τα ΜΜΕ κατάφεραν να ενισχύσουν το δικαίωμά τους να λένε κάποια πράγματα, αυτό οφείλεται σε μια σειρά αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Αν κάποιος έχει διαφορετική άποψη παρακαλώ να την τεκμηριώσει.
Ο λαϊκισμός έφτασε στα όρια της χυδαιότητας όταν διάφοροι πολιτικοί έσπευσαν να συνδέσουν την απόρριψη κάποιων δικαστών για το ΕΔΔΑ με την υπόθεση Οδυσσέα. «Οι δικαστές που έπαυσαν τον Οδυσσέα είναι όλοι άχρηστοι. Δεν μπορούν να περάσουν ούτε από μια συνέντευξη στην Ευρώπη και τους βγάζουν σκάρτους».
Το κυπριακό πολιτικό σύστημα, η Κυπριακή Δημοκρατία, έχει πολλά προβλήματα και παθογένειες. Ας επικεντρωθούμε στην επίλυσή τους. Μέσα από τον λαϊκισμό, ο οποίος μολύνει και διαβρώνει το ήδη προβληματικό πολιτικό μας σύστημα, δεν οδηγούμαστε πουθενά.
