Οι θετικές επιδόσεις της κυπριακής οικονομίας δεν έχουν σβήσει τις αδυναμίες της. Αντίθετα, η Κύπρος ανήκει στην ομάδα εννέα κρατών μελών της ΕΕ τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει εις βάθος το επόμενο διάστημα καθώς παρουσιάζει μακροοικονομικές ανισορροπίες στο πλαίσιο του μηχανισμού επαγρύπνησης. Οι εννέα χώρες στις οποίες εντοπίστηκε να παρουσιάζουν ανισορροπίες ή υπερβολικές ανισορροπίες το 2024 είναι: Κύπρος, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Ουγγαρία, Ολλανδία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σουηδία. Η προσέγγιση της Ευρωπαϊκή Επιτροπής είναι θετική, υπογραμμίζει την πρόοδο, αλλά διατηρεί τις ανησυχίες της καθώς οι δείκτες που παρακολουθεί δείχνουν ότι υπάρχουν ανισορροπίες.
Το έγγραφο εργασίας του προσωπικού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που συνοδεύει την έκθεση του μηχανισμού επαγρύπνησης (AMR) εντοπίζει πέντε περιοχές της κυπριακής οικονομίας στις οποίες θα διεξαχθεί εμπεριστατωμένη μελέτη, και συγκεκριμένα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση, το χρέος των νοικοκυριών, το χρέος των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και το δημόσιο χρέος. Η Επιτροπή τονίζει τη σημασία της συνέχισης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της εφαρμογής συνετών οικονομικών πολιτικών για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων ανισορροπιών και την ενίσχυση των θεμελιωδών μεγεθών της οικονομίας. Η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη αυτών των στόχων.
«Στην Κύπρο», αναφέρει το έγγραφο εργασίας, «οι ανησυχίες που σχετίζονται με το χρέος των νοικοκυριών και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων, το δημόσιο χρέος και το εξωτερικό χρέος παραμένουν, αλλά υποχωρούν συνολικά. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε το 2023 και προβλέπεται να παραμείνει πολύ μεγάλο, αντανακλώντας την υψηλή εγχώρια ζήτηση και τον επαναπατρισμό κερδών από ξένες εταιρείες. Ο λόγος του χρέους των επιχειρήσεων, των νοικοκυριών και του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ εξακολουθεί να μειώνεται. Η κυβέρνηση κατέγραψε δημοσιονομικά πλεονάσματα και προβλέπεται να συνεχίσει να τα καταγράφει, γεγονός που θα στηρίξει περαιτέρω τη μείωση του δημόσιου χρέους τα επόμενα χρόνια».
Εξωτερικός τομέας
Οι εξωτερικές ανησυχίες για τη βιωσιμότητα παραμένουν. Το 2023, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε σε 9,5% από 5,4% του ΑΕΠ το 2022, καταγράφοντας το υψηλότερο έλλειμμα στην ΕΕ και υπερβαίνοντας κατά πολύ το μέσο έλλειμμα που καταγράφηκε πριν από την πανδημία, καθώς και το επίπεδο που υποδεικνύουν τα θεμελιώδη μεγέθη. Στην έκθεση τονίζεται ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παραμένει πέραν των ενδεικτικών ορίων και προβλέπεται να παραμείνει υψηλό, στο 9,2% το 2024 και 8,4% το 2025. Η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση (NIIP) αυξήθηκε σε περίπου -93% του ΑΕΠ το 2023, παρά το υψηλό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, λόγω της ισχυρής ανάπτυξης. Η NIIP αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τις δραστηριότητες των οντοτήτων ειδικού σκοπού (SPE). Η NIIP χωρίς τον αντίκτυπο των SPE εκτιμάται σε -36% του ΑΕΠ. το 2023. Το NIIP καθαρά από τα μη επισφαλή μέσα αυξήθηκε από περίπου -164% το 2022 σε περίπου -134% το 2023.
Ανταγωνιστικότητα
Οι δείκτες ανταγωνιστικότητας κόστους παραμένουν σταθεροί. Το 2023, η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία (REER) ανατιμήθηκε κατά σχεδόν 4%. Με το ευρώ να ενισχύεται περαιτέρω, η REER συνέχισε να ανατιμάται το πρώτο εξάμηνο του 2024, αν και με βραδύτερο ρυθμό. Το 2023 η αύξηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας ήταν κοντά στο 4%, καθώς η αύξηση της παραγωγικότητας δεν ήταν αρκετή για να αντισταθμίσει την έντονη αύξηση των ονομαστικών μισθών. Οι πρόσφατες αυξήσεις της μοναδιαίας εργασίας κόστους εργασίας και του REER ήταν πιο μετριοπαθείς από ό,τι στη ζώνη του ευρώ συνολικά.
Χρέος ιδιωτικού τομέα
Το χρέος του ιδιωτικού τομέα στην Κύπρο παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα το 2023, παρά την ελαφρά μείωση που σημειώθηκε. Το χρέος των νοικοκυριών ανήλθε στο 90% του ΑΕΠ, ενώ το χρέος των μη χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων έφτασε το 95% του ΑΕΠ. Η Επιτροπή επισημαίνει ότι τα επίπεδα αυτά παραμένουν σημαντικά υψηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Η υψηλή μόχλευση του ιδιωτικού τομέα αποτελεί πηγή ανησυχίας, καθώς καθιστά την οικονομία ευάλωτη σε πιθανές διαταραχές. Η Επιτροπή τονίζει την ανάγκη για περαιτέρω απομόχλευση και βελτίωση της ποιότητας των ισολογισμών των τραπεζών. Προτείνει την ενίσχυση των μηχανισμών αναδιάρθρωσης χρεών και την προώθηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις.
Ο λόγος του εταιρικού χρέους προς το ΑΕΠ συνέχισε να μειώνεται από 139% το 2022 σε 130% το 2023 και μειώθηκε περαιτέρω σε 125% το δεύτερο τρίμηνο του 2024, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Το υψηλό μερίδιο του εξωτερικού χρέους των μη χρηματοπιστωτικών πλοιοκτητριών εταιρειών ειδικού σκοπού και τα υψηλά αποθέματα ρευστότητας μετριάζουν τους κινδύνους. Πάνω από το 60% των δανείων προς τις μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις έχουν επανακαθορίσει τα επιτόκιά τους το 2024, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την επιβάρυνση των επιχειρήσεων από τόκους και να επηρεάσει την ικανότητα εξυπηρέτησης του χρέους τους.
Ο λόγος του χρέους των νοικοκυριών προς το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 5% μονάδες στο 64% του ΑΕΠ το 2023, σηματοδοτώντας το τρίτο έτος σημαντικής μείωσης, αλλά οι ανησυχίες παραμένουν. Η μείωση αναμένεται να συνεχιστεί το 2024, υποστηριζόμενη από την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ και τον πληθωρισμό. Οι καθοδικοί κίνδυνοι συνδέονται με το σημαντικό απόθεμα υφιστάμενων ενυπόθηκων δανείων με υψηλά κυμαινόμενα επιτόκια (με περίοδο σταθεροποίησης μικρότερη του ενός έτους). Με την πάροδο του χρόνου, το μερίδιο των εν λόγω δανείων μειώθηκε: στα μέσα του 2024, το 54% των νέων δανείων έφεραν κυμαινόμενα επιτόκια, από περισσότερα πάνω από το 90% δύο χρόνια πριν, αν και εξακολουθούσε να υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο της ζώνης του ευρώ. Οι ακόμη σφιχτές συνθήκες χρηματοδότησης ενδέχεται να επηρεάσουν την ικανότητα ορισμένων νοικοκυριών να εξυπηρετούν τα χρέη τους. Τα στοιχεία της έρευνας για τη χρηματοδότηση και την κατανάλωση των νοικοκυριών του 2021 υποδηλώνουν υψηλό μέσο λόγο εξυπηρέτησης του χρέους προς το εισόδημα σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ, ιδίως για τους οφειλέτες του κατώτερου 40% της κατανομής του εισοδήματος, οι οποίοι αποτελούν περίπου το 11% του συνόλου των νοικοκυριών. Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών είναι χαμηλό και συνεχίζει να μειώνεται το 2023, ενώ αναμένεται ανάκαμψη για το 2024 και το 2025. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μειώνονται αλλά παραμένουν αυξημένα, στο 10% του συνόλου των δανείων των νοικοκυριών στο τέλος του 2023.
Τo δημόσιο χρέος
Το δημόσιο χρέος χαρακτηρίζεται μέτριο, μειώνεται και βρίσκεται περίπου 19% κάτω από το επίπεδο του 2019 πριν από την πανδημία 19 και προβλέπεται να μειωθεί ορατά περαιτέρω το 2024 και το 2025. Η καταγραφή δημοσιονομικών πλεονασμάτων από το 2022, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί, συμβάλλει στη μείωση του χρέους και διατηρεί τις ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες σε χαμηλά επίπεδα. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων έχουν μειωθεί σε σύγκριση με το κρατικό χρέος της ζώνης του ευρώ με την καλύτερη διαβάθμιση.
Τράπεζες και ακίνητα
Η κατάσταση του χρηματοπιστωτικού τομέα έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής αναφέρουν ότι οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια έχουν σε μεγάλο βαθμό μετακινηθεί στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα και σε μικρότερο βαθμό στο κράτος, και έτσι εξακολουθούν να έχουν την ικανότητα να επιβαρύνουν την οικονομία. Η υψηλή έκθεση σε εμπορικά ακίνητα χαρακτηρίζεται ως πηγή κινδύνου.
