Κάποιο ζεστό βράδυ ο ερευνητής ερπετών Χανς-Γιοργκ Βιντλ -ή αλλιώς SnakeGeorge- μπαίνει σε ένα μπαρ της Πόλης Χρυσοχούς στην Πάφο για να σβήσει τη δίψα του με παγωμένη μπίρα. Είναι κουρασμένος από την ολοήμερη αναζήτηση και παρατήρηση φιδιών. Σε λίμνες, δέντρα, βράχους και χαλάσματα παλιών σπιτιών. Μάλιστα του έτυχε και μια κλήση για απομάκρυνση φιδιού από ιδιωτική περιουσία. Στη συνέχεια έπρεπε να το μεταφέρει και να το απελευθερώσει σε ασφαλή περιοχή, ελέγχοντας προηγουμένως τα αντανακλαστικά του με τον μακρύ γάντζο φιδιών.
Μόλις τον βλέπει να παρουσιάζεται με τη χαρακτηριστική χακί στολή του φυσιοδίφη, ο ιδιοκτήτης, που είναι φίλος του, τον καλωσορίζει με ενθουσιασμό πίσω από το μπαρ και μετά την εγκάρδια χειραψία τού προσφέρει μπίρα. Με το που σηκώνει το κεφάλι για να κατεβάσει την πρώτη γουλιά, το μάτι του SnakeGeorge καρφώνεται ενοχλημένα στα ράφια με τα ποτά, όπου αναγνωρίζει μια σοβαρή αλλαγή. Πρόκειται για μια σειρά από μπουκάλια, στο καθένα από τα οποία είναι βυθισμένο σε οινόπνευμα ένα νεκρό φίδι, σύμφωνα με το έθιμο των ντόπιων για το κακό μάτι. Τον ρωτά προβληματισμένα «τι είναι αυτό;». Εκείνος απορεί και απαντά «δεν είναι ωραία;». Τον ρωτά επίσης εάν τα σκότωσε κι αυτά, για να ακούσει ένα «τέσσερα μόνο!» ως απολογία. «Τέσσερα μόνο;», λέει ο SnakeGeorge. «Εσύ σκότωσες τέσσερα φίδια κι εγώ είμαι φίλος σου;».
Τη συγκεκριμένη σκηνή την έχουν παρακολουθήσει στην τηλεόραση χιλιάδες άνθρωποι παγκοσμίως, αφού αποτελεί μέρος ντοκιμαντέρ της εταιρείας παραγωγών με έδρα το Παρίσι «Marathon Productions», η οποία το 1994 συνεργάστηκε με τον SnakeGeorge στην Κύπρο και φρόντισε η ταινία να διανεμηθεί σε πολλές χώρες, ώστε ο κόσμος να ενημερωθεί για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα φίδια της Κύπρου και για τον καθημερινό και μοναχικό αγώνα του SnakeGeorge για τη σωτηρία τους.
Το 1992 κατάφερε να εντοπίσει και να ταυτοποιήσει το κυπριακό νερόφιδο - Natrix natrix cypriaca, όταν όλα έδειχναν ότι είχε εξαφανιστεί για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Επίσης έπεισε τις Αρχές ότι πρέπει να απαγορευτεί το ψάρεμα στη λίμνη Ξυλιάτου, ώστε να εξασφαλιστεί η προστασία του.
Πρωτοποριακό πάρκο
Από το 1986 που εγκαταστάθηκε στο νησί, με σκοπό της ζωής του, όπως είδαμε στο προηγούμενο μέρος του αφιερώματος, να μελετήσει και να διασώσει τα κυπριακά ερπετά, το έργο του SnakeGeorge έχει προβληθεί επίσης σε κυπριακά, αυστριακά, γαλλικά και γερμανικά ντοκιμαντέρ. Ο πρώτος και μοναδικός για δεκαετίες φίλος των φιδιών της Κύπρου έπρεπε να αναζητά συνεχώς τρόπους ώστε σιγά-σιγά να ευαισθητοποιήσει τους Κύπριους για την προστασία των φιδιών σε μια περίοδο που δεν αιωρείτο ακόμη η «τιμωρητική ράβδος» της ΕΕ. Έτσι το πιο βασικό, ανάμεσα σε άλλα, ήταν η δημιουργία πάρκων φιδιών. «Ήξερα ότι για να πολεμήσω τον φόβο των Κυπρίων για τα φίδια έπρεπε να τους ενημερώσω και να τους φέρω κοντά σε αυτά. Η αρχή έγινε με μια ερπετολογική έκθεση που διατηρούσα στην κοινότητα Σκούλλης στην Πάφο, κατά τα πέντε πρώτα χρόνια περίπου του ’90, όμως το αποκορύφωμα του επιμορφωτικού μου έργου ήταν το πάρκο ερπετών στην Πέγεια (Snake George's Reptile Park) την περίοδο 1996-2010», δηλώνει στον «Π». Εκεί φιλοξενούσε όλα τα ερπετά της Κύπρου σε μεγάλους και άνετους χώρους και μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον. Επιτυχία του έργου στο πάρκο ήταν η αναπαραγωγή των φιδιών, κάτι που οδήγησε σύντομα σε ένα σημαντικό επίτευγμα από τον ίδιο, την ανακάλυψη για πρώτη φορά στην ιστορία, από τo 1758 που η κυπριακή οχιά (φίνα) αναγνωρίστηκε και ταυτοποιήθηκε από τον Κάρολο Λινναίο, ότι γεννά αβγά και όχι ζωντανά. Αυτό ενδεχομένως να μην το γνωρίζαμε σήμερα εάν δεν υπήρχε το πάρκο. Τα περισσότερα από εκείνα τα αβγά φίνας εκκολάφθηκαν στο πάρκο μετά από 30-35 μέρες και τότε πήγαν τα τηλεοπτικά κανάλια και δημοσιογράφοι για να καταγράψουν αυτό το σημαντικό γεγονός.
Το πάρκο ερπετών στην Πέγεια (Snake George's Reptile Park) λειτούργησε την περίοδο 1996-2010» και φιλοξενούσε όλα τα ερπετά της Κύπρου σε μεγάλους και άνετους χώρους, μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον. Επιτυχία του έργου ήταν η αναπαραγωγή των φιδιών. Επίσης τράβηξε το ενδιαφέρον πανεπιστημίων του εξωτερικού και διεθνούς εμβέλειας ερευνητών.
Ανακάλυψε για πρώτη φορά στην ιστορία, από τo 1758 που η κυπριακή οχιά (φίνα) αναγνωρίστηκε και ταυτοποιήθηκε από τον Κάρολο Λινναίο, ότι το συγκεκριμένο φίδι γεννά αβγά και όχι ζωντανά. Φωτογραφία από το πάρκο ερπετών της Πέγειας.
Καθημερινή παρατήρηση
Μέσα από την καθημερινή παρατήρηση των ερπετών έγιναν και άλλες σπουδαίες ερπετολογικές ανακαλύψεις από τον SnakeGeorge, οι οποίες είχαν να κάνουν με τη συμπεριφορά και τις συνήθειές τους. «Ο περισσότερος κόσμος δεν κατανοεί τι κάνω περισσότερο τόσα χρόνια. Το πιο σημαντικό για εμένα ήτανε πάντοτε η παρατήρηση των ερπετών», τονίζει. «Στο πάρκο κατάφερα επίσης να αναπαραγάγω το κυπριακό νερόφιδο Natrix natrix cypriaca, που ακόμη και σήμερα κοντεύει να εξαλειφθεί. Το έργο τράβηξε το ενδιαφέρον πανεπιστημίων του εξωτερικού, τα οποία έστελναν κοντά μου φοιτητές για πρακτική εξάσκηση. Επίσης ήρθαν σπουδαίοι ερπετολόγοι του εξωτερικού, με αρκετούς από τους οποίους συγγράψαμε έρευνες, πολλοί δημοσιογράφοι από ευρωπαϊκές χώρες και τουρίστες. Αλλά και πολλοί ντόπιοι, όπως σχολεία με μαθητές». Μέσα από τις συναντήσεις τους με τον SnakeGeorge οι χιλιάδες ετησίως επισκέπτες, μεγάλοι και μικροί, μελετούσαν με κάθε λεπτομέρεια τα φίδια: την κατασκευή του σώματός τους, το δέρμα τους, τα μάτια τους και τις συνήθειές τους. Ακόμα τα αγγίζανε για να νιώσουνε ότι πραγματικά τα φίδια είναι φιλήσυχα ζώα.
Επίσκεψη μαθητών που απολαμβάνουν με τον SnakeGeorge τη συντροφιά του μαύρου φιδιού (θερκού).
Σώθηκαν φίδια
Αξίζει να αναφερθεί ότι λόγω του πάρκου σώθηκαν και πολλά φίδια, αφού, σύμφωνα με τον SnakeGeorge, όσοι δεν τα σκότωναν τα έφερναν εκεί. Όπως διαβεβαιώνει, πολλά ερπετά ήταν περισσότερο προστατευμένα μέσα στο πάρκο, παρά έξω και κοντά σε ανθρώπους. Εκεί φρόντιζε και όσα διέσωζε ο ίδιος και έβλεπε ότι ήταν τραυματισμένα, όπως για παράδειγμα λόγω παγίδευσής του σε δίχτυα. Μετά την ανάρρωσή τους τα ελευθέρωνε στη φύση. Πρέπει να σημειωθεί ότι κανένα φίδι δεν έμενε για αρκετό καιρό στο πάρκο, πάντοτε ελευθερωνόταν στη φύση μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Εξάλλου, αν και είχε δεχθεί προτάσεις για να φιλοξενούνται εκεί και πολλά ξένα είδη φιδιών, ήταν κατηγορηματικά αρνητικός, γιατί ο απώτερος σκοπός του πάντοτε ήταν η διατήρηση και η προστασία της κυπριακής ερπετοπανίδας. Το πάρκο της Πέγειας ενέπνευσε πολλούς σημερινούς λάτρεις των φιδιών στην Κύπρο, ενώ εξανέμισε προκαταλήψεις για αυτά. Έπαυσε να λειτουργεί το 2010, γιατί έληξε η μίσθωση της γης και ο ιδιοκτήτης τη χρειαζόταν.
Το πάρκο σε ξένους ταξιδιωτικούς οδηγούς για την Κύπρο.
Natrix natrix cypriaca
Στα επόμενα χρόνια ο Χανς-Γιοργκ Βιντλ δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει άλλη γη για πάρκο ερπετών. Την ίδια περίοδο τον εντοπίζουμε σε εφημερίδες να κάνει δηλώσεις απόγνωσης για την απροθυμία της κυβέρνησης να υποστηρίξει το έργο του για τη διάσωση του κυπριακού ενδημικού φιδιού Natrix natrix cypriaca. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο υποείδος είχε πετύχει να το εντοπίσει και να το ταυτοποιήσει ξανά το 1992, όταν όλα έδειχναν ότι είχε εξαφανιστεί για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Αρχικά στη λίμνη Ξυλιάτου και αργότερα στη λίμνη Παραλιμνίου. Μάλιστα έτρεξε και χτύπησε πολλές πόρτες κυβερνητικών γραφείων, ώστε επιτέλους να απαγορευτεί το ψάρεμα στη λίμνη Ξυλιάτου, αφού είχε διαπιστώσει ότι οι ψαράδες συνήθιζαν να σκοτώνουν το σπάνιο αυτό φίδι, επειδή δεν ήθελαν να τους στερεί τα ψάρια με τα οποία τρέφεται. Συνέχισε τις επόμενες δεκαετίες να παρακολουθεί τους πληθυσμούς του συγκεκριμένου φιδιού, μεταβαίνοντας με δικά του έξοδα, όπως πάντα, στις δύο λίμνες. Σε ρεπορτάζ του 2011 διαβάζουμε τις δηλώσεις του, αφότου συνάντησε για ακόμη μια φορά τον τότε υπουργό Γεωργίας και Περιβάλλοντος, υποβάλλοντας μάλιστα αναφορά με 1.200 υπογραφές που μάζεψε, με αίτημα -μάταια όπως έδειξε η συνέχεια- να εισαγάγει η κυβέρνηση ένα ελεγχόμενο πρόγραμμα αναπαραγωγής και αποτροπής της εξαφάνισης του φιδιού. «Ελπίζω ότι η κυβέρνηση θα αποφασίσει σύντομα για την τύχη του κυπριακού νερόφιδου. Οι Κύπριοι πρέπει να είναι περήφανοι που έχουν αυτό το όμορφο ενδημικό φίδι!», αναφέρει τότε.
Σχέδιο από τον κορυφαίο σχεδιαστή ερπετολογίας του κόσμου, Tell Hicks, το οποίο παρουσιάζει όλους τους χρωματισμούς
και μεταλλάξεις του κυπριακού νερόφιδου Natrix natrix cypriaca. Το ετοίμασε όταν ήρθε να επισκεφθεί το πάρκο ερπετών της
Πέγειας.
"Οι Κύπριοι πρέπει να είναι περήφανοι που έχουν αυτό το όμορφο ενδημικό φίδι!" έχει πει για το σπάνιο κυπριακό νερόφιδο.
Η Αυστρία δεν τον ξέχασε
Η γενέτειρά του Αυστρία, που όπως αναφέραμε στο πρώτο μέρος του αφιερώματος τον τίμησε διά του Προέδρου της το 1998 για τις υπηρεσίες του, σε σχέση με τα ερπετά της Κύπρου, με τον Αυστριακό Τιμητικό Σταυρό για την Επιστήμη και τις Τέχνες, δεν θα μπορούσε να μην επιστρατεύσει έναν ερευνητή της κλάσης του προς ίδιον όφελος. Τον προσέλαβε, λοιπόν, την περίοδο 2011-2013 για να καταγράψει όλα τα είδη από τα ερπετά και τα αμφίβια της χώρας. Η αυστριακή κυβέρνηση κάνει αυτές τις μελέτες κάθε 30 χρόνια. Επίσης ο SnakeGeorge διατήρησε για χρόνια επαφή και με την αυστριακή αποστολή της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, η οποία τον καλούσε κατά καιρούς να εκπαιδεύει τους στρατιώτες για θέματα αντιμετώπισης φιδιών.
Εκπαιδεύοντας στρατιώτες της ΟΥΝΦΙΚΥΠ για θέματα αντιμετώπισης φιδιών.
Σε σχολική τάξη.
Ανακαλύπτοντας το ένατο φίδι της Κύπρου
Σε ερώτησή μας πώς καταφέρνει και εντοπίζει τα φίδια, ο SnakeGeorge απαντά με χαμόγελο: «Συνήθως αυτά αναζητούν εμένα». Πρόσφατα, μετά από 35 περίπου χρόνια εμπειρίας στη μελέτη των κυπριακών ερπετών, είδε τον εαυτό του να φτάνει σε ακόμη ένα επίτευγμα, που είναι η ανακάλυψη του ένατου φιδιού της Κύπρου, του Rhynchocalamus melanocephalus. Το πρώτο φίδι το ανακάλυψε το 2013, ακολουθούμενο από ένα δεύτερο δείγμα που βρέθηκε το 2017. Πέντε χρόνια μετά την πρώτη ανακάλυψη, ο SnakeGeorge εντόπισε ένα νέο δείγμα το 2018. Όλα τα δείγματα ήταν νεαρά άτομα με το τρίτο να είναι το μικρότερο σε μέγεθος, οδηγώντας τον στο συμπέρασμα ότι μπορούν να αναπαράγονται. Εξηγεί ότι στη συνέχεια έπρεπε να μεριμνήσει να ταυτοποιηθεί το είδος γενετικά. Έτσι συνεργάστηκε με γνωστή επιστημονική ομάδα του Τμήματος Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ισραήλ, οι οποίοι μεταξύ άλλων πραγματοποίησαν ανάλυση DNA στα δείγματα που βρέθηκαν στην Κύπρο.
Το «μελανοκέφαλο φίδι» είναι το νέο φίδι της Κύπρου που ανακάλυψε πρόσφατα ο Χανς-Γιοργκ Βιντλ και ταυτοποιήθηκε γενετικά.
Μυστικοπαθές και ντροπαλό
Όπως μας ενημερώνει, το μη δηλητηριώδες φίδι, του οποίου το μικρό μέγεθος φτάνει μέχρι περίπου 40-45 εκατοστά μήκος, ανήκει στην οικογένεια Colubridae, όπως το κοινό θερκό (μαύρο φίδι). Η διασπορά του είδους βρίσκεται στις περισσότερες γειτονικές χώρες της Κύπρου που έχουν ομοιότητες στο κλίμα και στον βιότοπό του. Στην ανατολική ζώνη είναι κοινώς γνωστό ως μελανοκέφαλο φίδι, λόγω του χαρακτηριστικού χρώματος της κεφαλής του. Ως προς τη συμπεριφορά του, έχει χαρακτηριστεί μυστικοπαθές και ντροπαλό, τρέφεται κυρίως με προνύμφες και μικρά έντομα, ενώ ζει σε δύσβατες πετρώδεις περιοχές. Η ανακάλυψη του ένατου φιδιού της Κύπρου και η μεθοδολογία ταυτοποίησής του δημοσιεύτηκαν επίσημα στο επιστημονικό περιοδικό «Zoology in the Middle East». Η συγκεκριμένη ανακάλυψη, τονίζει ο SnakeGeorge, αποδεικνύει για ακόμη μια φορά το πόσο πλούσιο είναι το νησί μας σε βιοποικιλότητα, παρά το μέγεθός του. Είναι σίγουρος ότι στη συνέχεια θα βρεθούν κι άλλα φίδια του είδους, τονίζοντας ότι αναμφίβολα απαιτείται περαιτέρω έρευνα για τον πληθυσμό του.
Έχει γράψει πολλά άρθρα για τα ερπετά και τα αμφίβια. Επίσης είναι ο συγγραφέας του «Τα φίδια της Κύπρου» που μεταφράστηκε σε τέσσερις γλώσσες και συν-συγγραφέας του «The Amphibians and Reptiles of Cyprus».
Αισιόδοξος για το μέλλον
Είναι αισιόδοξος για το μέλλον, διότι μαζί με τους Δανιήλ και Ανδρέα Κουρίδη έχουν δημιουργήσει την «Κυπριακή Ερπετολογική Ομάδα», που είναι μη κερδοσκοπικός οργανισμός και προσφέρει υπηρεσίες διάσωσης φιδιών, ανταποκρινόμενη καθημερινά στο κάλεσμα πολιτών. Πιστεύει ότι η Κύπρος χρειάζεται περισσότερες ομάδες σαν αυτήν, τουλάχιστον μία σε κάθε πόλη. Επίσης νιώθει πολύ ευτυχής, διότι κατάφερε να μεταλαμπαδεύσει τις τεράστιες γνώσεις του στον νεαρό Ανδρέα Κουρίδη. Ο ίδιος συνεχίζει να λαμβάνει σχεδόν καθημερινά κλήσεις και ηλεκτρονικά μηνύματα από άτομα που βλέπουν κάποιο φίδι και χρειάζονται βοήθεια. «Προσπαθώ να καταλάβω την κατάσταση, να τους κρατήσω ήρεμους και να δώσω τις καλύτερες συμβουλές μου. Πολλοί από αυτούς χρησιμοποιούν τα βιβλία μου ως αναφορά, τα οποία τους καθοδηγούν και μπορούν να υπολογίσουν τι είδους φίδι βλέπουν. Όποτε είναι απαραίτητο εγώ ή κάποιο μέλος της Κυπριακής Ερπετολογικής Ομάδας πηγαίνουμε για διάσωση», τονίζει. Επίσης συνεχίζει να επισκέπτεται σχολεία για επιμόρφωση σε σχέση με τα φίδια, ενώ επικοινωνούν τακτικά μαζί του επιστήμονες για να τους βοηθήσει. Πρόσφατα ερευνητής από το εξωτερικό του ζήτησε να τον βοηθήσει στη μελέτη δηλητηρίων φιδιών για ιατρικούς σκοπούς.
Συνεχίζει να βοηθά ερευνητές από όλο τον κόσμο. Πρόσφατα συνέβαλε στη μελέτη του δηλητηρίου της κυπριακής οχιάς (φίνας) για ιατρικούς σκοπούς.
«Είμαι πολύ ευχαριστημένος που πολλοί Κύπριοι και ξένοι αναγνωρίζουν και εκτιμούν το μέχρι στιγμής έργο μου για την προστασία της ερπετοπανίδας. Έχω λάβει τόσο ωραία σχόλια από ανθρώπους, που θα μείνουν στη μνήμη μου χαραγμένα για πάντα και ευχαριστώ τον κάθε ένα από αυτούς ξεχωριστά. Είμαι επίσης ευγνώμων που βλέπω ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι ακολουθούν τον τομέα της μελέτης και προστασίας της κυπριακής ερπετοπανίδας», αναφέρει ο SnakeGeorge.
Κατά την απελευθέρωση φιδιού από δίχτυα.
