Τι είναι το «Πάμμαχον»; Τι είναι το «Κλοτσάτα»; Επίσης ο «Πάτσος Κλότσος», το «Πάλλιωμα», το «Παίξιμον του μαχαιριού»; Και ποιοι οι συσχετισμοί τους με πολεμικές τέχνες που είναι δημοφιλείς σήμερα, όπως το «Τάεκβοντο», το «Τζούντο», το «Κικ Μπόξινγκ» και το «Γουίνγκ Τσουν»; Τη στιγμή που οι ασιατικές πολεμικές τέχνες ανθούν στην Κύπρο, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, ο ερευνητής Δημήτρης Παυλίδης έρχεται με το τελευταίο του βιβλίο να μας ξαφνιάσει, τονίζοντας ότι υπάρχουν και κυπριακές. Άλλες χάθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, ενώ άλλες τις αναγνωρίζει σήμερα κρυμμένες σε συγκεκριμένους παραδοσιακούς χορούς. Στην ουσία, με το βιβλίο του «Πολεμικές Τέχνες της Κύπρου - Ιστορική Αναδρομή από την Αρχαιότητα μέχρι τις Μέρες μας», ο ερευνητής εντάσσει για πρώτη φορά τις κυπριακές πολεμικές τέχνες στον παγκόσμιο χάρτη των πολεμικών τεχνών, από όπου μέχρι σήμερα απουσίαζαν.
Αδιανόητη απουσία
Οι κυπριακές πολεμικές τέχνες, δηλώνει στον «Π», «περιλαμβάνουν διάφορες άοπλες ή και ένοπλες γυμναστικές ασκήσεις με σκοπό την εκπαίδευση του ατόμου σε συγκεκριμένες τεχνικές μάχης». Όπως τονίζει, «από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα η Κύπρος είναι σε εμπόλεμη κατάσταση, λόγω της στρατηγικής της θέσης, αλλά και του φυσικού της πλούτου. Θα ήταν αδιανόητο να μην αναπτύσσονταν κι εδώ οι πολεμικές τέχνες, αποτελώντας συγχρόνως μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς της χώρας μας».
«Τον 5ο αι. μ.Χ. έχουμε την πρώτη καταγεγραμμένη μαρτυρία για κυπριακή πολεμική τέχνη», λέει στον "Π" ο ερευνητής Δημήτρης Παυλίδης. Με το βιβλίο του «Πολεμικές Τέχνες της Κύπρου - Ιστορική Αναδρομή από την Αρχαιότητα μέχρι τις Μέρες μας», ο ερευνητής εντάσσει για πρώτη φορά τις κυπριακές πολεμικές τέχνες στον παγκόσμιο χάρτη των πολεμικών τεχνών, από όπου μέχρι σήμερα απουσίαζαν.
Από τη Λίθινη εποχή
Η έρευνά του διατρέχει τις ιστορικές φάσεις του νησιού, αρχίζοντας από τη Λίθινη εποχή (10.000 π.Χ.) και σταματώντας στην αγγλοκρατία (1878-1960). Αρχίζει από τη χρήση εργαλείων και αιχμηρών αντικειμένων για αντιμετώπιση άγριων ζώων και κακοποιών, ενώ συνεχίζει με το ορόσημο του 1400 π.Χ., όπου καταγράφεται η πρώτη πολιτισμική σχέση της Κύπρου με τον μυκηναϊκό και τον μινωικό πολιτισμό, με επακόλουθο την εισαγωγή πολεμικών τεχνών, όπως η πάλη, οι αρματοδρομίες και το ακόντιο. Μετά την άφιξη των Μυκηναίων στην Κύπρο και την ίδρυση των κυπριακών βασιλείων, στέκεται στη δημιουργία ελληνικών γυμνασίων κατά την Αρχαϊκή εποχή (8ος αι. π.Χ.). Όπως τονίζει ο συγγραφέας, τα γυμνάσια είχαν σκοπό τη στρατιωτική εκγύμναση των αντρών και συμπεριλάμβαναν διάφορες πολεμικές τέχνες, όπως πάλη, πυγμαχία και παγκράτιο. Στην κλασική εποχή τα αθλητικά γυμνάσια συστηματοποιούνται, με σημαντικό σταθμό το 441 π.Χ., όταν ο βασιλιάς της Σαλαμίνας Ευαγόρας Α΄ εισάγει στην Κύπρο το ελληνικό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης. Οι Κύπριοι πλέον μάθαιναν το ελληνικό αλφάβητο, εκπαιδεύονταν στις τέχνες και εξασκούνταν στα διάφορα γυμνάσια, με διδασκαλία στα τελευταία και των πολεμικών τεχνών: πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο.
Το Γυμνάσιο της Σαλαμίνας
Αρχαίο ελληνικό αγγείο που παρουσιάζει δύο αθλητές που ασκούνται στο Παγκράτιο. Χρονολογείται στα 500 π.Χ.
Απολίτιστες μονομαχίες
Τα γυμνάσια και οι προώθηση των πολεμικών τεχνών συνεχίζονται και στα ελληνιστικά χρόνια, όπως και στα ρωμαϊκά. Μόνο που τον 3ο αι. μ.Χ. οι Ρωμαίοι, οι οποίοι είχαν διαφορετική αντίληψη για τον αθλητισμό και τη γυμναστική από αυτή των Ελλήνων, έδωσαν στις γνωστές μονομαχίες μια εντελώς άγρια και απολίτιστη μορφή, με την αγριότητα και τον θάνατο του αντιπάλου, όπως επίσης και τη δόλια νίκη που αναιρεί την προαγωγή της ευγενούς άμιλλας μεταξύ των αθλητών.
Ψηφιδωτό που παρουασιάζει δύο μονομάχους στοι "Οικία των Μονομάχων" στο Κούριο.
Γηγενείς τέχνες
Στη βυζαντινή περίοδο τα γυμνάσια περιθωριοποιούνται, αφού οι εκπαίδευση των πολιτών γινόταν από τους χριστιανούς θεολόγους. Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα του Δημήτρη Παυλίδη, τον 5ο αι. μ.Χ. έχουμε την πρώτη καταγεγραμμένη μαρτυρία για κυπριακή πολεμική τέχνη. Πρόκειται για το «Πάμμαχον» στο λεξικό του διάσημου λεξικογράφου Ησύχιου. Μεταξύ άλλων, ο Ησύχιος το παρουσιάζει ως είδος πάλης, συγκεκριμένα χωριάτικης (αγροτικής). Μετέπειτα και κατά τη Μεταβυζαντινή περίοδο (15ος αιώνας) η πολεμική τέχνη των Κυπρίων θα ονομαστεί «Κλοτσάτα» και τέλος τον 18ο αι., κατά την περίοδο της οθωμανικής κατοχής, θα ονομαστεί «Πάτσος Κλότσος». Συγχρόνως συνέχιζε και το «Πάλλιωμα», που ήταν, όπως εξηγεί, είδος πάλης των αρχαίων Κυπρίων.
«Κλοτσάτα» και «Ταεκβοντό»
Εκτός από λεπτομέρειες για αυτές τις τρεις, ο Δημήτρης Παυλίδης προχωρεί σε συγκρίσεις με παρόμοιες πολεμικές τέχνες σε άλλες χώρες, για να κάνει, όπως εξηγεί, πιο κατανοητή της περιγραφή τους. «Έτσι στο βιβλίο μου συγκρίνω το ‘Κλοτσάτα’ με το ‘Ταεκβοντό’, το ‘Πάλλιωμα’ με το ‘Τζούντο’ και τον ‘Πάτσο Κλότσο’ με το ‘Κικ Μπόξινγκ’», αναφέρει. «Όσον αφορά τον ‘Πάτσο Κλότσο’, πρέπει να σημειωθεί ότι συνδεόταν και με ένα άλλο μαχητικό αγώνισμα της οθωμανικής περιόδου, που ονομαζόταν ‘Παίξιμον του Μαχαιριού’. Κι εδώ να τονίσουμε ότι η χρήση μαχαιριού ή μάχαιρας ως μέρος μιας πολεμικής τέχνης, συναντάται και σε άλλες πολεμικές τέχνες, όπως για παράδειγμα το ‘Εσκρίμα’, στις Φιλιππίνες, και το ‘Γουίνγκ Τσουν’, στην Κίνα».
Η κυπριακή πολεμική τέχνη "Πάτσος Κλότσος" έχει κοινά στοιχεία με το διαδεδομένο στις μέρες μας "Κικ μπόξινγκ".
Μαχαίρι και δρεπάνι
«Στην τουρκοκρατία οι Κύπριοι είχαν το μαχαίρι κρυμμένο μέσα στο ζωνάρι τους και το χρησιμοποιούσαν ως πολεμικό όπλο. Μετέπειτα, οι Οθωμανοί κατακτητές επέβαλαν την πλήρη απαγόρευση των όπλων, συμπεριλαμβανομένων και όσων αντικειμένων μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα, όπως για παράδειγμα το μαχαίρι. Κάτι ανάλογο ισχύει και στην Ιαπωνία του 14ου αιώνα, αφού όταν ο βασιλιάς απαγόρευσε τη χρήση πολεμικών όπλων, οι Ιάπωνες εκπαιδεύονταν σε διάφορες τεχνικές μάχης, χρησιμοποιώντας τα αγροτικά τους εργαλεία. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν το ‘Κάμα’ ως πολεμικό όπλο, που είναι το γιαπωνέζικο δρεπάνι και που παραδοσιακά χρησιμοποιείτο για το θέρισμα των σιτηρών». Το δρεπάνι χρησιμοποιήθηκε ως πολεμικό όπλο και στην Κύπρο: ως συγγενικό αγώνισμα με το «Παίξιμον του Μαχαιριού», ο Δημήτρης Παυλίδης εντοπίζει το «Παίξιμον του Δρεπανιού», που ήταν ατομικό. Υπήρχε όμως και η «Δρεπανομαχία», όπου δύο άντρες που κρατούσαν δρεπάνια πάλευαν ο ένας με τον άλλο.
Λαπηθιώτικα μαχαίρια
«Κρύβονται» στους χορούς
Εκείνο όμως που θα μπορούσε να εντυπωσιάσει ιδιαίτερα, αλλά και εύλογα ενδεχομένως να ξενίσει αρχικά, σε σχέση με την εργασία του Δημήτρη Παυλίδη, είναι το γεγονός ότι πάει ένα βήμα παραπέρα, εικάζοντας ότι στις μέρες μας κάποιες πολεμικές τέχνες της Κύπρου είναι κρυμμένες σε γνωστούς μας παραδοσιακούς χορούς, μετά την εξαφάνισή τους επί αγγλοκρατίας (1878-1960), αφού, όπως σημειώνει, οι Βρετανοί δεν ήθελαν οι Κύπριοι να προβάλλουν τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, κυρίως αυτά που τους συνέδεαν εθνικά με την Ελλάδα. Ωστόσο θεωρεί ότι είναι φαινομενικά που έπαυσαν να υπάρχουν. Συγκεκριμένα ο ερευνητής αναφέρεται στον γνωστό «Αντικριστό» (Καρτζιλαμάς), τον «Χορό του μαχαιριού» και τον «Χορό του δρεπανιού», τις κινήσεις των οποίων ερμηνεύει (επιστρατεύοντας τις γνώσεις του για την ιστορία ξένων πολεμικών τεχνών) ως «τεχνικές μάχης», με οφθαλμοφανείς για τον ίδιο αντιστοιχίες. Όπως δηλώνει, «δεν είναι μόνο στην Κύπρο που μια πολεμική τέχνη κρύβεται μέσα στον χορό, τη συγκεκριμένη εξέλιξη βλέπουμε να είχε και η αφρο-βραζιλιάνικη πολεμική τέχνη ‘Καποέιρα’ στη Βραζιλία, όπου μεταφέρθηκε από Αφρικανούς σκλάβους. Στο βιβλίο ο αναγνώστης μπορεί να δει με ποιον τρόπο συσχετίζεται ο κυπριακός «Χορός του Μαχαιριού» και τον «Αντικριστό» με την πολεμική τέχνη «Καποέιρα». «Πλέον, πιστεύω ότι θα πρέπει όλοι μας να βλέπουμε με ‘άλλο μάτι’ έναν Κύπριο που ‘παίζει’ το δρεπάνι του στον αέρα», λέει με νόημα ο ερευνητής. «Δεν μπορούμε να τον απαξιώνουμε, αποκαλώντας τον ‘χώρκατο’, την ίδια ώρα που επιδοκιμάζουμε έναν βρακοφόρο Ιάπωνα καθώς ασκεί την τοξοβολία».
«Στις μέρες μας κάποιες πολεμικές τέχνες της Κύπρου είναι ‘κρυμμένες’ σε γνωστούς μας παραδοσιακούς χορούς», αναφέρει ο ερευνητής. ΦΩΤΟ: «Χορός του Δρεπανιού» (Πηγή: Συλλογή Άλκη Ράφτη).
Η αναβίωση επόμενος στόχος
Βλέποντας τις τελευταίες δεκαετίες και το σήμερα, ο Δημήτρης Παυλίδης κάνει λόγο για «έμφυτη» αγάπη και γνώση των Κυπρίων στις πολεμικές τέχνες, η οποία εκφράζεται με την εισαγωγή, προώθηση και εκπαίδευση σε ξένες πολεμικές τέχνες, όπως για παράδειγμα το «Τζούντο», το «Ταεκβοντό» και το «Καράτε». Το στοίχημα για τον ίδιο, τονίζει, είναι να συνεχίσει την έρευνα και να αναβιώσει κάποιες πολεμικές τέχνες των Κυπρίων, όπως έγινε με το Παγκράτιον στην Ελλάδα. «Επόμενός μου στόχος, μετά την έκδοση του βιβλίου μου, είναι η αναβίωση των κυπριακών πολεμικών τεχνών. Ως πρώτο βήμα έχω δημιουργήσει ένα ‘Εγχειρίδιο’ μέσα στο οποίο αναγράφω τη συστηματοποίηση των κυπριακών πολεμικών τεχνών, έτσι ώστε να μπορεί κάποιος να εκπαιδεύεται στις κυπριακές πολεμικές τέχνες. Ωστόσο, αυτό ακόμα είναι σε πρώιμο στάδιο και χρειάζεται αρκετή δουλειά.»
Περιγραφή για το «Παίξιμον του Μαχαιριού» σε σύγγραμμα των τελών του 19ου αι.
Πώς προέκυψε η έρευνα;
«Ασχολούμαι με τις πολεμικές τέχνες τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, εδώ και αρκετά χρόνια. Λόγω προσωπικού ενδιαφέροντος στην επιστημονική έρευνα και τις πολεμικές τέχνες, το 2018 ολοκλήρωσα με επιτυχία το ακαδημαϊκό πρόγραμμα ‘Μάστερ στις Πολεμικές Τέχνες’ του Πανεπιστημίου Horizons της Γαλλίας. Μελετώντας τις διάφορες πολεμικές τέχνες και την ιστορία τους κατά τη διαδικασία διεκπεραίωσης του μάστερ, μου δημιουργήθηκε το ερώτημα αν έχει και η Κύπρος τις δικές της πολεμικές τέχνες. Έτσι, ξεκίνησα να μελετώ την ιστορία της Κύπρου από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα και βρήκα ουσιαστικές αναφορές όσον αφορά στις κυπριακές πολεμικές τέχνες. Αυτό μου δημιούργησε το ενδιαφέρον ώστε να κάνω την τελική μου εργασία-έρευνα με θέμα τις ‘Κυπριακές Πολεμικές Τέχνες’. Με την ολοκλήρωση της έρευνας και την απόκτηση του μάστερ, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλά να γράψω και να εκδώσω ένα σχετικό βιβλίο. Σκοπός μου ήταν να επαναφέρω στην επιφάνεια το συγκεκριμένο θέμα, που έχει μείνει για τόσα χρόνια ξεχασμένο, αλλά και για να μεταφέρω τις γνώσεις που απέκτησα στο συγκεκριμένο θέμα και σε άλλους, που μπορεί να ενδιαφέρονται.»
