Το υψηλό ιδιωτικό χρέος και τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει στη χρηματοοικονομική σταθερότητα της Κύπρου εξακολουθεί να παραμένει σημαντική πηγή ανησυχίας για τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρά τη βελτίωση τα τελευταία χρόνια όλων των δεικτών του κυπριακού τραπεζικού συστήματος, δηλαδή την αισθητή υποχώρηση του επιπέδου των εξυπηρετούμενων δανείων και την υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια του τομέα.
Στο έγγραφο εργασίας του προσωπικού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που συνοδεύει την έκθεση του μηχανισμού προειδοποίησης για το 2025, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα χρηματοπιστωτικά συστήματα της Κύπρου (και της Ελλάδας) παραμένουν πηγή ανησυχίας, αν και έχουν μειωθεί, όπως αναφέραμε, σημαντικά οι ευπάθειες τα τελευταία χρόνια. Στην Κύπρο, το υψηλό επίπεδο του ιδιωτικού χρέους συνδέεται με μη εξυπηρετούμενα δάνεια τα οποία έχουν μεταφερθεί εκτός τραπεζών τα τελευταία χρόνια, με την εξαγορά τους από εξειδικευμένες εταιρείες. Το πρόβλημα των εξυπηρετούμενων δανείων έχει μεταφερθεί εκτός τραπεζών, αλλά το υψηλό επίπεδο χρέους παραμένει στην οικονομία και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Αυτός είναι και ο λόγος που, τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και οι διεθνείς οργανισμοί και οίκοι αξιολόγησης, ζητούν να διατηρηθεί η αποτελεσματικότητα του πλαισίου διαχείρισης των εξυπηρετούμενων δανείων στην Κύπρο.
«Ενώ ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων δανείων του τραπεζικού τομέα μειώθηκε περαιτέρω και στις δύο χώρες, ακόμη και το 2023, οι κίνδυνοι έχουν μεταφερθεί σε μεγάλο βαθμό στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα και, σε μικρότερο βαθμό, στην κυβέρνηση, και έτσι εξακολουθούν να έχουν τη δυνατότητα να επιβαρύνουν την οικονομία», τονίζεται στο έγγραφο εργασίας.
Τα χρέη των επιχειρήσεων
Υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διατηρούν τις ανησυχίες τους για το εταιρικό χρέος, αν και έχουν αμβλυνθεί με την πάροδο του χρόνου. Το εταιρικό χρέους προς το ΑΕΠ συνέχισε να μειώνεται από 139% το 2022 σε 130% το 2023 και μειώθηκε περαιτέρω σε 125% το δεύτερο τρίμηνο του 2024, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Το υψηλό μερίδιο του εξωτερικού χρέους των μη χρηματοπιστωτικών πλοιοκτητριών εταιρειών ειδικού σκοπού και τα υψηλά αποθέματα ρευστότητας μετριάζουν τους κινδύνους. Η πιστωτική ανάπτυξη μόλις έγινε θετική το 2023. Τα επιχειρηματικά μη εξυπηρετούμενα δάνεια (NPLs) μειώνονται σταθερά.
Τα νοικοκυριά
Το χρέος των νοικοκυριών μειώνεται σταθερά, αλλά και σε αυτό το κομμάτι του ιδιωτικού χρέους οι ανησυχίες παραμένουν. Το χρέος των νοικοκυριών προς το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 5% στο 64% του ΑΕΠ το 2023, σηματοδοτώντας το τρίτο έτος σημαντικής μείωσης. Η μείωση αναμένεται να συνεχιστεί το 2024, υποστηριζόμενη από την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ και τον επίμονο πληθωρισμό. Οι καθοδικοί κίνδυνοι συνδέονται με το σημαντικό απόθεμα υφιστάμενων ενυπόθηκων δανείων με κυμαινόμενα επιτόκια (με περίοδο σταθεροποίησης μικρότερη του ενός έτους). Με την πάροδο του χρόνου, το μερίδιο των εν λόγω δανείων μειώθηκε: στα μέσα του 2024, το 54% των νέων δανείων είχε ευέλικτα επιτόκια, από πάνω από 90% δύο χρόνια πριν, αν και εξακολουθεί να υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο της ζώνης του ευρώ. Οι ακόμη σφιχτές συνθήκες χρηματοδότησης ενδέχεται να επηρεάσουν την ικανότητα ορισμένων νοικοκυριών να εξυπηρετούν τα χρέη τους. Τα στοιχεία της έρευνας για τη χρηματοδότηση και την κατανάλωση των νοικοκυριών του 2021 υποδηλώνουν υψηλό μέσο εξυπηρέτησης του χρέους προς το εισόδημα σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ, ιδίως για τους οφειλέτες που ανήκουν στο κατώτερο 40% του εισοδηματικής κατανομής, που αποτελούν περίπου το 11% του συνόλου των νοικοκυριών. Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών είναι χαμηλό και συνεχίζει να μειώνεται το 2023, ενώ αναμένεται ανάκαμψη για το 2024 και το 2025. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μειώνονται αλλά παραμένουν αυξημένα, στο 10% του συνόλου των δανείων των νοικοκυριών στο τέλος του 2023.
Στην Ευρώπη
Ο ίδιος σκεπτικισμός, για την ικανότητα νοικοκυριών και επιχειρήσεων να αποπληρώσουν τα χρέη τους, υπάρχει και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα της ΕΕ βελτιώνεται, η κερδοφορία παραμένει υψηλή, αλλά υπάρχουν ενδείξεις επιδείνωσης της ποιότητας του ενεργητικού.
Το υψηλό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους σε συνδυασμό με την υποτονική οικονομική ανάπτυξη αποτελούν πρόκληση για πολλούς οφειλέτες και αυξάνουν τους κινδύνους χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Μια παρατεταμένη περίοδος χαμηλής ανάπτυξης σε συνδυασμό με υψηλότερα επιτόκια μπορεί να προκαλέσει πιέσεις στους ισολογισμούς των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, τα νοικοκυριά με ενυπόθηκα δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου και οι επιχειρήσεις σε τομείς ευαίσθητους στα επιτόκια είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Οι επιχειρήσεις ακινήτων επηρεάζονται επίσης από τη διόρθωση στις αγορές ακινήτων. Ενώ η διόρθωση αυτή ήταν μέχρι στιγμής μάλλον ομαλή στην περίπτωση των κατοικιών, ακίνητα, στα οποία ορισμένα τραπεζικά συστήματα στην ΕΕ είναι σημαντικά εκτεθειμένα, ορισμένα τμήματα των εμπορικών ακινήτων έχουν υποστεί σημαντικές διορθώσεις. Αυτό αυξάνει τις πιστωτικές κινδύνους για ορισμένες τράπεζες και μη τράπεζες.