Ο Διαφωτισμός, γνωστός και ως Εποχή της Λογικής, ήταν ένα πνευματικό και πολιτιστικό κίνημα του 18ου αιώνα που έδωσε έμφαση στη λογική έναντι της δεισιδαιμονίας και στην επιστήμη έναντι της τυφλής πίστης. Διαφωτιστές όπως ο Τζον Λοκ, ο Ισαάκ Νεύτων, ο Βολταίρος, o Μοντεσκιέ, ο Ρουσώ, ο Καντ αμφισβήτησαν την τότε αποδεκτή γνώση και διέδωσαν νέες ιδέες για το άνοιγμα, την έρευνα και τη θρησκευτική ανεκτικότητα σε όλη τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική. Το λογοτεχνικό κίνημα που δημιουργήθηκε ήθελε να κάνει τη γνώση προσιτή σε όλους και να καταπολεμήσει τον σκοταδισμό και την άγνοια. Απαίτησε την ανεκτικότητα και έθεσε την πίστη στην πρόοδο και όχι πλέον σε υπερφυσικές δυνάμεις. Οι φιλόσοφοι και οι συγγραφείς του Διαφωτισμού ήθελαν επίσης να αποδείξουν ότι η επιδίωξη της ευτυχίας θα έπρεπε να είναι ο στόχος της ανθρώπινης ζωής. Βοήθησαν τους σύγχρονούς τους να αναπτύξουν την κριτική τους αίσθηση, να σκέφτονται μόνοι τους και να απελευθερωθούν από όλες τις δεισιδαιμονίες τους. Αγωνίστηκαν επίσης κατά της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας. Εν περιλήψει, ο στόχος των Διαφωτιστών ήταν η γνώση, η ισότητα, η ελευθερία από δεισιδαιμονίες, μισαλλοδοξία και τυραννία, η κατάργηση της δουλείας.
Ο Διαφωτισμός αποτέλεσε σημαντικό σημείο καμπής στον δυτικό πολιτισμό, μια εποχή φωτός που αντικατέστησε μια εποχή σκότους. Οι ιδέες του Διαφωτισμού δοκιμάστηκαν στη Βόρεια Αμερική κατά τη σύνταξη της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας και στη συνέχεια του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών (1787). Χρησιμοποιήθηκαν επίσης στη συγγραφή της Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη (1789) κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Kαι όσο παράξενο κι αν ακούγεται, ο Διαφωτισμός εξαπλώθηκε μέχρι την Ελλάδα τον 18ο αιώνα και γέννησε επαναστατικά κινήματα υπέρ της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τα κινήματα αυτά τελικά ξεθώριασαν μέχρι τη στιγμή που ένας Βαυαρός πρίγκιπας ανέλαβε την Ελλάδα ως βασιλιάς της μετά την ένδοξο αλλά τελικά ατελέσφορη Ελληνική Επανάσταση. (Βλ. «Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες», Πασχάλη Κιτρομιλίδη). Το «ξεθώριασμα» του Διαφωτισμού δεν οφείλεται μόνο στον βασιλιά Όθωνα αλλά, κυρίως, όπως λέει η διάσημος ιστορικός Ελένη Αρβελέρ, στην Εκκλησία της Ελλάδας.
Νομοτελειακά εγείρεται το ερώτημα: έχουν οι Ιεράρχες της Κύπρου επηρεαστεί από τον Διαφωτισμό; Έχουν απαλλαγεί από την άγνοια, τον σκοταδισμό, τις δεισιδαιμονίες, τη θρησκευτική μισαλλοδοξία, τη λατρεία για το κέρδος; Θα ΄θελα πολύ η απάντηση σ΄αυτό το ερώτημα να ήταν ένα εκκωφαντικό «Ναι»! Αλλά, δυστυχώς, η απάντηση είναι αρνητική.
Ο Αρχιεπίσκοπος επιμένει ότι η ομοφυλοφιλία είναι «εκτροπή από τη φύση». Όμως, ο επιστημονικός κόσμος και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρούν ότι η ομοφυλοφιλία δεν αποτελεί θέμα επιλογής, δεν είναι ασθένεια ή διαστροφή, ούτε οφείλεται σε αδιάφορους γονείς ή σε προβληματικό κοινωνικό περιβάλλον. Είναι ακόμα μία εκδοχή του φαινομένου της βιολογικής ποικιλότητας. (Βλ. (1) «Η Βιολογία της Ομοφυλοφιλίας» του Ζακ Μπαλταζάρ, Έκδοση Πανεπιστημίου Κρήτης και (2) Science magazine, 2019 Issue). Η λανθασμένη θέση του Αρχιεπισκόπου, ότι η έλξη για το ίδιο φύλο είναι μια επιλογή, δικαιολογεί την καταδίκη ή τη μεταστροφή και οδηγεί σε διακρίσεις και διώξεις στην κυπριακή κοινωνία. Φαίνεται όμως ότι τα μέλη της Ιεράς Συνόδου δεν έχουν ενιαία γραμμή στο θέμα της ομοφυλοφιλίας. Ο μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος διαφωνεί με τον Αρχιεπίσκοπο προβάλλοντας μια νέα, «επαναστατική» εξήγηση για την ομοφυλοφιλία. Αν, λέει, η γυναίκα κάνει μη φυσιολογικό σεξ και της αρέσει, μεταφέρει την επιθυμία στο παιδί! Τοιουτοτρόπως, το παιδί δεν θα είναι «νορμάλ» αλλά ομοφυλόφιλο. Τέτοιες θεωρίες που λανσάρονται τον 21ο αιώνα από τους «πνευματικούς» μας ηγέτες δεν έχουν, βέβαια, σχέση με την Εποχή της Λογικής αλλά με τον Μεσαίωνα.
Υπάρχουν όμως και Ιεράρχες που προάγουν τη δεισιδαιμονία. Σταχυολογώ από την πρόσφατη εγκύκλιο του μητροπολίτου Πάφου κ. Τυχικού. «Να μην τρώμε ό,τι μας προσφέρουν άνθρωποι που δεν είναι του Θεού, γιατί συνήθως αυτοί που ασχολούνται με δαιμονικά πράγματα βάζουν μέσα στο φαγητό ή στο ποτό μας κάτι για να μας μολύνουν. Να μην δεχόμαστε από αυτούς οτιδήποτε μας δίνουν ακόμη και εάν μας προσφέρουν ακριβά αντικείμενα και εάν έχει κάποιος δεχτεί κάτι, να το μεταφέρει στον πνευματικό του να διαβαστεί και να αποφεύγουμε αυτούς όσο μπορούμε». Ο μητροπολίτης δεν διευκρίνισε ποιους ανθρώπους εννοεί οι οποίοι «είναι του Θεού». Πώς θα αντιληφθούμε όταν πηγαίνουμε σε εστιατόρια ή στο εξωτερικό ότι κάποιος είναι «του Θεού»; Αυτό όμως που είναι αποκαρδιωτικό, είναι οι συμβουλές πώς να ξορκίσουμε τους δαίμονες που είναι κατάλοιπο του Μεσαίωνα. Με τέτοιες συμβουλές, πώς μπορεί η Εκκλησία να φέρει κοντά της τους νέους, οι πλείστοι των οποίων είναι πτυχιούχοι;
Η θρησκευτική μισαλλοδοξία δεν είναι απούσα μεταξύ των Ιεραρχών μας. Ο μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος αρνήθηκε να συναντήσει τον Πάπα στις δύο επισκέψεις που έκανε στην Κύπρο διότι, κατά τον Αθανάσιο, ο Πάπας είναι αιρετικός! Το μήνυμα του Αθανάσιου είναι ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί πρέπει να αποστρέφονται τους αλλόθρησκους. Ο Τζον Λοκ στο διάσημο βιβλίο του «A Letter Concerning Toleration» που εκδόθηκε το 1685, τονίζει ότι η ειρήνη, η ισοτιμία και η φιλία πρέπει πάντοτε να τηρούνται αμοιβαία από τις διάφορες Εκκλησίες. Και εξηγεί: «Κάθε Εκκλησία είναι ορθόδοξη για τον εαυτό της, και εσφαλμένη και αιρετική για τις άλλες. Γιατί βέβαια, αυτά που πιστεύει μια Εκκλησία τα πιστεύει ως αληθινά, και οτιδήποτε το αντίθετο το καταδικάζει ως εσφαλμένο (σελ. 147).
Συμπερασματικά, οι ακτίνες του Διαφωτισμού δυσκολεύονται να διαπεράσουν τα μαύρα σύννεφα πάνω από την Κύπρο.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
