Του Ανδρέα Γρ. Ορφανίδη*
Η Κύπρος, μια χώρα με πλούσια ιστορία, γεωστρατηγική σημασία και έντονη πολιτισμική ταυτότητα, συνεχίζει να αντιμετωπίζει πολυδιάστατες προκλήσεις αλλά και να διαθέτει σημαντικές ευκαιρίες. Το έτος 2025 διαγράφεται κρίσιμο για την πορεία της χώρας, με ζητήματα όπως το Κυπριακό, η οικονομική ανάπτυξη, η εκπαίδευση, η καινοτομία και η ποιότητα, η επιστημονική και εφαρμοσμένη έρευνα, η πράσινη μετάβαση και η κοινωνική συνοχή να βρίσκονται στο επίκεντρο της πολιτικής και κοινωνικής ατζέντας.
Κυπριακό πρόβλημα
Το Κυπριακό παραμένει κεντρικό ζήτημα της πολιτικής ατζέντας. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες επίλυσης μέσω συνομιλιών υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, η κατοχή και διαίρεση του νησιού εξακολουθούν να αποτελούν πληγή για τον κυπριακό λαό. Οι συνομιλίες έχουν σημειώσει στασιμότητα, ενώ η απουσία ουσιαστικής προόδου επιβαρύνεται από τις γεωπολιτικές εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, κυρίως λόγω της διεκδικητικής στάσης της Τουρκίας. Το 2025 φέρνει νέες ευκαιρίες για επανέναρξη των συνομιλιών, ιδιαίτερα αν υπάρξει ενεργότερη εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διεθνών παραγόντων. Παράλληλα, η ανάπτυξη διμερών σχέσεων με χώρες της περιοχής μπορεί να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η διπλωματική στρατηγική θα πρέπει να περιλαμβάνει την ενίσχυση της διεθνούς πίεσης προς την Τουρκία για συμμόρφωση με τις αποφάσεις του ΟΗΕ και του ΕΔΑΔ, ενώ η δημιουργία ευκαιριών οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη βιώσιμης λύσης. Απαραίτητη είναι επίσης η εμβάθυνση της κατανόησης των δύο κοινοτήτων μέσω εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκπαιδευτικών και πολιτιστικών προγραμμάτων που θα προάγουν τον διάλογο και την αλληλοκατανόηση.
Κοινωνία
Η κοινωνία της Κύπρου αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, όπως η ανάγκη για συστηματική διασφάλιση της ποιότητας στη διακυβέρνηση, η ανισότητα, η γήρανση του πληθυσμού και η ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισης του μεταναστευτικού ζητήματος. Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει έντονα το νησί, με αυξανόμενες θερμοκρασίες και περιβαλλοντικές καταστροφές να αποτελούν συχνό φαινόμενο. Το 2025 μπορεί να σηματοδοτήσει την αρχή μιας ουσιαστικής πράσινης μετάβασης, με παράλληλη ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Η αξιοποίηση της χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για βιώσιμες επενδύσεις και η ανάπτυξη βιώσιμων πόλεων και υποδομών είναι σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Ταυτόχρονα, η εφαρμογή προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας και κατάρτισης για ευάλωτες ομάδες μπορεί να περιορίσει τις ανισότητες. Η περιβαλλοντική συνείδηση πρέπει να ενισχυθεί μέσω εκπαιδευτικών και καινοτομικών δράσεων και προγραμμάτων που θα κινητοποιήσουν την κοινωνία. Οι προκλήσεις αυτές απαιτούν μια πολυεπίπεδη προσέγγιση, που να περιλαμβάνει τη συνεργασία όλων των κοινωνικών εταίρων, την ενίσχυση των μη κυβερνητικών οργανώσεων και τη συστηματική παρακολούθηση της προόδου.
Οικονομία
Η κυπριακή οικονομία έχει ανακάμψει σημαντικά από τις κρίσεις της προηγούμενης δεκαετίας, με βασικούς πυλώνες την τουριστική βιομηχανία, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και τον τομέα της ενέργειας. Ωστόσο, η εξάρτηση από περιορισμένους τομείς και οι προκλήσεις που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις καθιστούν επιτακτική την ανάγκη διαφοροποίησης. Η ανακάλυψη και αξιοποίηση φυσικών πόρων, όπως το φυσικό αέριο, μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για οικονομική ευημερία. Παράλληλα, η προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού και της καινοτομίας ανοίγει νέες προοπτικές για την κυπριακή οικονομία. Η επένδυση στην πράσινη ενέργεια και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα της οικονομίας. Επιπλέον, η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, με έμφαση στις νεοφυείς επιχειρήσεις και στις τεχνολογικές καινοτομίες, μπορεί να δώσει ώθηση στην παραγωγικότητα. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η οικονομική στήριξη των ευάλωτων ομάδων και της μεσαίας τάξης, και η στήριξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της κυπριακής οικονομίας, μέσω χρηματοδότησης, κατάρτισης και πρόσβασης σε αγορές του εξωτερικού.
Νέα γενιά
Ο ρόλος της νεολαίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός για το μέλλον της χώρας. Η κυπριακή νεολαία, παρά τις δυσκολίες, διαθέτει υψηλά επίπεδα μόρφωσης και μια ευρωπαϊκή προοπτική. Η ενίσχυση της συμμετοχής των νέων στα κέντρα λήψης αποφάσεων είναι καθοριστική για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου και συμμετοχικού μέλλοντος. Η προώθηση της καινοτομίας και της δημιουργικότητας μέσα από χρηματοδοτήσεις και κατάλληλες υποδομές μπορεί να ενθαρρύνει τους νέους να συμβάλουν ενεργά στην πρόοδο της χώρας. Επιπλέον, η ανάπτυξη προγραμμάτων ανταλλαγής και συνεργασίας με άλλες χώρες, εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα διευρύνει τις προοπτικές τους, ενώ θα ενισχύσει τις δεξιότητές τους σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Η δημιουργία ευκαιριών επαγγελματικής ανάπτυξης και κοινωνικής συμμετοχής μπορεί να περιορίσει το φαινόμενο της μετανάστευσης νέων επιστημόνων στο εξωτερικό, ενισχύοντας τη δυναμική του ανθρώπινου κεφαλαίου της Κύπρου.
Εκπαίδευση και έρευνα
Οι τομείς της εκπαίδευσης και της έρευνας αποτελούν κρίσιμους άξονες για την ανάπτυξη μιας οικονομίας που να βασίζεται στη γνώση και στις δεξιότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η Κύπρος διαθέτει ήδη ένα ισχυρό δίκτυο πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων, αλλά η περαιτέρω ενίσχυση της διασύνδεσης εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας είναι απαραίτητη. Ένας ουσιαστικός εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού συστήματος που θα ενθαρρύνει την κριτική σκέψη, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα μπορεί να αναδείξει το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας διαρκώς εξελισσόμενης παγκόσμιας οικονομίας. Παράλληλα, η προώθηση της επιστημονικής έρευνας και η ενίσχυση των δεσμών με διεθνείς ερευνητικούς οργανισμούς θα ενισχύσουν τη θέση της Κύπρου ως κέντρου εκαπίδευσης και αριστείας στην περιοχή.
Όσον αφορά τις χρόνιες εντάσεις και δομικές αδυναμίες στον χώρο της εκπαίδευσης, είναι επιβεβλημένη η άμεση σύσταση και λειτουργία του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, ενός συμβουλευτικού θεσμικού οργάνου που ήδη περιλαμβάνεται στις κυβερνητικές εξαγγελίες. Θα αποτελεί συμβουλευτικό όργανο που θα προβαίνει σε συγκεκριμμένες προτάσεις και εισηγήσεις αφού συγκεντρώσει και λάβει υπόψη απόψεις και θέσεις από εμπλεκόμενα μέρη και φορείς στον τομέα της Παιδείας Το Συμβούλιο αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως σταθερός δίαυλος επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ του υπουργείου, των εκπαιδευτικών φορέων και των άλλων ενδιαφερομένων μερών. Μέσω του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου θα είναι δυνατή η ανταλλαγή απόψεων, η επιστημονική τεκμηρίωση, η συναντίληψη, και πάνω απ’ όλα η κοινωνική συναίνεση στη λήψη αποφάσεων, στη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής, στον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς και στην πρόληψη κρίσεων, διασφαλίζοντας ότι οι φωνές όλων των πλευρών ακούγονται και λαμβάνονται υπόψη πριν από τη λήψη αποφάσεων.
Το 2025 είναι μια χρονιά με προκλήσεις αλλά και σημαντικές ευκαιρίες για την Κύπρο. Η διαχείριση του Κυπριακού, η οικονομική διαφοροποίηση, η εκπαίδευση, η καινοτομία και η ποιότητα, η επιστημονική και εφαρμοσμένη έρευνα, η πράσινη μετάβαση και η κοινωνική συνοχή αποτελούν τους κεντρικούς άξονες δράσης. Με ένα στρατηγικό όραμα που βασίζεται στη συνεργασία, στην καινοτομία και στην ενεργό συμμετοχή και συνέργεια της κοινωνίας, η Κύπρος μπορεί να επιτύχει βιώσιμη ανάπτυξη και μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους τους πολίτες της. Με τη σωστή στρατηγική και τη συνεργασία όλων των φορέων, το νησί μπορεί να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές του και να γίνει ένα πρότυπο βιωσιμότητας και κοινωνικής προόδου στην Ανατολική Μεσόγειο.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
