Πριν από ακριβώς 11 χρόνια, στις 12 Νοεμβρίου 2013, Τρίτη πρωί, είχαμε πάει στην Άσσια μαζί με τους τότε λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, τον καλό μας φίλο που χάσαμε πέρσι Ξενοφώντα Καλλή και τον ομόλογό του Murat Soysal (που δεν είναι πια στην επιτροπή) καθώς και τον τότε Συντονιστή των Εκταφών, τον ανθρωπολόγο Okan Oktay. Και ο Okan έχει συνταξιοδοτηθεί πέρσι και δεν είναι πια εκεί. Έτσι, από εκείνη τη μέρα, μόνο εγώ έρχομαι ξανά σήμερα με όλες τις αναμνήσεις. Πήγα με την Demet Karshili, αρχαιολόγο και βοηθό του Τουρκοκύπριου μέλους της ΔΕΑ. Πάντα ανυπομονώ να τη δω και να μιλήσω μαζί της.
Κάτω από τη γη
Ήρθαμε στην Άσσια για να παρακολουθήσουμε το έργο της ομάδας από τις ΗΠΑ και τον Καναδά που βρίσκονται εδώ για να εξετάσουν με τα ραντάρ τους τι υπάρχει κάτω από τη γη εδώ. Έρχονται από το Πανεπιστήμιο Wisconsin-Eau Claire και την εταιρεία BGC Engineering Company από την Αλμπέρτα του Καναδά. Ο καθηγητής Harry Jol και ο βοηθός του Tristen, καθώς και οι Victoria και Eric – γεωφυσικοί από την Αλμπέρτα, χρησιμοποιούν το GPR (Ground Penetrating Radar – Ραντάρ Εδαφικής Διείσδυσης) και το ERT (Electrical Resistivity Tomography – Τομογραφία Ηλεκτρικής Αντίστασης) για να ερευνήσουν την περιοχή. Τους βοηθούν η Yaghmur Erbolay που είναι η συντονίστρια ερευνών του Γραφείου του Τουρκοκύπριου Μέλους καθώς και μερικοί άλλοι ερευνητές και η ομόλογός της Αγγελική Ανθούση που είναι η συντονίστρια ερευνών του Γραφείου του Ελληνοκύπριου Μέλους. Η ομάδα από τις ΗΠΑ και τον Καναδά έρχεται μια φορά το χρόνο ως δώρο των ΗΠΑ προς τη ΔΕΑ – οι ΗΠΑ δεν προσφέρουν χρήματα ως συνεισφορά αλλά προσφέρουν αυτή την υπηρεσία για να βοηθήσουν το έργο της ΔΕΑ. Επομένως, η ΔΕΑ δεν πληρώνει τίποτα γι αυτό – είναι δώρο από τις ΗΠΑ.
Αγνοείται από την Αγία Ειρήνη
Φέτος χρησιμοποιούν τα GPR και ERT στις περιοχές της Αγίας Ειρήνης, της Αθαλάσσας, της Άσσιας και του Τράχωνα. Στην Αγία Ειρήνη ψάχνουμε για τον τόπο ταφής δύο «αγνοούμενων» Τουρκοκυπρίων από το 1974. Τους πήραν από τα σπίτια τους και τους σκότωσαν κάποιοι Ελληνοκύπριοι το 1974 και «εξαφανίστηκαν». Είναι οι Erdoghan Mustafa και Fikret Mehmet Kalyoncu. Μια μέρα που είχα γράψει για τον Fikret Mehmet Kalyoncu και τον Erdoghan Mustafa και ο σύζυγός μου είδε τη φωτογραφία του Fikret στις σελίδες μου, πραγματικά συγκλονίστηκε. Τον Fikret τον γνώριζε από την εποχή που εργαζόταν όταν ήταν έφηβος στην εφημερίδα Bozkurt. Εκείνο τον καιρό υπήρχαν μόνο δύο καθημερινές εφημερίδες για την τουρκοκυπριακή κοινότητα: η Halkin Sesi, που ανήκε στον δρα Fazil Kuchuk και η Bozkurt, που ανήκε στον Cemal Togan. Εκείνη την εποχή, οι νέοι στέλνονταν να μάθουν την εργασία κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών και ο σύζυγός μου, Zeki Erkut, είχε σταλθεί από την οικογένειά του για να εργαστεί στην εφημερίδα Bozkurt. Είχε γνωρίσει εκεί τον Fikret Mehmet Kalyoncu και έγιναν φίλοι. Ο Fikret ήταν ο ανταποκριτής της εφημερίδας από την Αγία Ειρήνη που έδινε ειδήσεις και επίσης παρακολουθούσε τους ποδοσφαιρικούς αγώνες ως αθλητικός ανταποκριτής. Το 1970, ο σύζυγός μου είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη για να σπουδάσει στο Istanbul University και δεν επέστρεψε μόνιμα στην Κύπρο μέχρι το 1978, έτσι δεν ήταν εδώ κατά τη διάρκεια του πολέμου το 1974. Το ίδιο πράγμα είχε συμβεί με έναν άλλο φίλο του για τον οποίο δεν γνώριζε γιατί είχε χάσει τα ίχνη του και δεν ήξερε ότι σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Όταν βρέθηκαν τα οστά του και είδε τη φωτογραφία του στις σελίδες μου, και πάλι σοκαρίστηκε που είδε τον παιδικό του φίλο από την Ομορφίτα. Μάλιστα είχαμε πάει στην κηδεία του και διηγήθηκε στην κόρη του Sevim ιστορίες για τον πατέρα της που είχε χάσει σε μικρή ηλικία. Ο Mustafa Behich γεννήθηκε στις 13 Απριλίου 1950 στην Ομορφίτα και αφού αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Bayraktar, σε νεαρή ηλικία έγινε στρατιώτης – λόγω της φτώχειας, της απομόνωσης, της έλλειψης ευκαιριών για τους νέους, κάποιοι έγιναν στρατιώτες για να επιβιώσουν. Και το 1974, κατά τη διάρκεια των μαχών στα βουνά του Πενταδάκτυλου, ο Mustafa Behich, όπως και κάποιοι άλλοι Τουρκοκύπριοι σκοτώθηκαν από κάποιους Ελληνοκύπριους στρατιώτες. Η σύζυγός του Safiye έμεινε με τρία μικρά παιδιά: τη Sevim, τον Behich και τον Serhan. Τα οστά του βρέθηκαν χρόνια αργότερα σε έναν τάφο μαζί με άλλα έξι άτομα θαμμένα στο νεκροταφείο των Κήπων του Tekke στη Λευκωσία.
Οι αγνοούμενοι από την Άσσια
Η ομάδα από τις ΗΠΑ και τον Καναδά ψάχνει το χωράφι δίπλα στο νεκροταφείο της Παναγίας Θεοτόκου. Είχαμε έρθει εδώ πριν από 11 χρόνια, τον Νοέμβριο του 2013 μαζί με τον Καλλή, υποψιαζόταν ότι κάποιοι άνθρωποι είχαν θαφτεί στην αυλή της εκκλησίας. Αυτή η εκκλησία του 11ου αιώνα έχει αναστηλωθεί το 2019, αλλά κάθε χειμώνα βυθιζόταν κάτω από το νερό από τις βροχές αφού βρίσκεται κάτω από το επίπεδο του δρόμου και σε μια μεγάλη κοιλότητα. Δίπλα στην εκκλησία είναι το νεκροταφείο και η επιστημονική ομάδα με τα ραντάρ ψάχνει το μεγάλο χωράφι ανάμεσα στα δύο νεκροταφεία: Το ελληνοκυπριακό νεκροταφείο δίπλα από την εκκλησία και το τουρκοκυπριακό νεκροταφείο πιο πάνω. Στο χωράφι αυτό, κοντά στον τοίχο του ελληνοκυπριακού νεκροταφείου, το 2008 είχαν βρεθεί τα οστά έξι Ελληνοκυπρίων. Δύο από αυτούς ήταν «αγνοούμενοι» και τέσσερις από αυτούς είχαν κατηγοριοποιηθεί ως «γνωστοί νεκροί».
Υπήρχαν πληροφορίες ότι είχαν μεταφερθεί εδώ τα σώματα κάποιων Ελληνοκυπρίων «αγνοουμένων» φορτωμένα σε φορτηγό (αναφέρθηκαν 30-40 άτομα, αλλά πάντα υπάρχει υπερβολή στους αριθμούς, οπότε πρέπει να το έχουμε υπόψη μας) και θάφτηκαν κάπου σε αυτή την περιοχή.
Υπάρχει επίσης ένας «αγνοούμενος» Τουρκοκύπριος από τη Βατυλή που είχε σκοτωθεί στην Άσσια και είχε θαφτεί κάπου στην Άσσια, και αυτός ήταν επίσης ένας από τους λόγους για τους οποίους είχαμε έρθει εκείνη τη μέρα σε αυτή την περιοχή. Την 1η Δεκεμβρίου 2013 είχα γράψει σε αυτές τις σελίδες τα ακόλουθα για εκείνη την μέρα:
«Μαζί με τον Καλλή και την ομάδα από τη ΔΕΑ, πάμε στην Άσσια για να συναντήσουμε έναν Τουρκοκύπριο συγγενή «αγνοουμένου» από το 1964. Ο πατέρας του είναι «αγνοούμενος» από την Άσσια και πρόσφατα ένας Ελληνοκύπριος είχε έρθει και έδειξε δύο πιθανούς τόπους ταφής και θέλει να μας τους δείξει. Πάμε στον πρώτο πιθανό τόπο ταφής, ένα πηγάδι, και στην επιστροφή σταματούμε στην εκκλησία της Παναγίας που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα. Η εκκλησία της Παναγίας είναι κάτω από το επίπεδο του δρόμου, έτσι, σύμφωνα με τους αναγνώστες μου, κάποτε είναι πλημμυρισμένη όταν υπάρχουν βαριές βροχές. Υπήρχαν πληροφορίες ότι μπορεί να έγιναν κάποιες ταφές το 1974 στην αυλή της εκκλησίας κι έτσι ερευνούμε την αυλή. Υπάρχουν δύο μεγάλες κοιλότητες που μοιάζουν σαν να σκάφτηκαν με μπουλντόζα. Κάποιοι λένε ότι εδώ θάφτηκαν γύρω στους 30-40 «αγνοούμενους». Μετά πάμε στον άλλο πιθανό τόπο ταφής έξω από την Άσσια και ο συγγενής του «αγνοούμενου» Τουρκοκύπριου μας δείχνει το μέρος αυτό – είναι άλλο ένα πηγάδι. Μετά τον αποχαιρετούμε και πάμε πίσω στην Αφάνεια. Περνούμε από τον τόπο ταφής της οικογένειας Εγγλέζου, της οποίας ο νεαρότερος ήταν μόλις 11 χρονών, ο μικρός Γιωργάκης Εγγλέζου. Στις 16 Οκτωβρίου 2013 είχα πάει στην κηδεία του στη Λεμεσό. Ο άλλος του αδελφός, ο Χριστάκης, 14 χρονών, είναι ακόμα «αγνοούμενος». Μετά πάμε στο μέρος όπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι Αμερικάνοι είχαν κάνει κάποιες εκταφές για να βρουν τα οστά ενός «αγνοούμενου» Ελληνοκύπριου Αμερικανού πολίτη, του Κασάπη. Μαζί του ήταν ακόμα ένας νεαρός Ελληνοκύπριος, έτσι τα οστά του μπορεί να βρίσκονται σε αυτή την περιοχή».
Αθαλάσσα και Τράχωνας
Η ομάδα έψαξε επίσης σε κάποιες περιοχές στην Αθαλάσσα για κάποιους Τουρκοκύπριους αγνοούμενους από το 1963-64 και στην περιοχή του Τράχωνα (πίσω από τις παλιές τουρκοκυπριακές φυλακές) για κάποιους Ελληνοκύπριους αγνοούμενους από το 1974. Στην περιοχή αυτή πριν από χρόνια είχαν βρεθεί δύο μαζικοί τάφοι και η έρευνα για τον τρίτο μαζικό τάφο συνεχίζεται από τότε. Η ΔΕΑ επιλέγει πού θα χρησιμοποιηθούν το GPR και το ERT από την ομάδα από τις ΗΠΑ και τον Καναδά και στο τέλος τους παρουσιάζουν μια επιστημονική έκθεση ώστε να γνωρίζουν αν υπάρχουν σοβαρές αποκλίσεις κάτω από το έδαφος. Η χρήση αυτού του είδους της νέας τεχνολογίας στην αναζήτηση των αγνοουμένων βοηθά τη ΔΕΑ να περιορίσει το πού να σκάψει ή να μην σκάψει. Ευχαριστώ τη ΔΕΑ που μου έδωσε την ευκαιρία να παρακολουθήσω το έργο της ομάδας από τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Και φυσικά, καλώ όλους τους αναγνώστες μου να μοιραστούν μαζί μας ό,τι γνωρίζουν για πιθανούς τόπους ταφής. Κάθε μικρή πληροφορία μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την ανεύρεση των αγνοουμένων μας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.
Sevgul Uludag
Τηλ: 99 966518
