Του Ανδρέα Γρ. Ορφανίδη*
Η πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ Αλ Άσαντ στη Συρία προκαλεί ευρύτατες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, επηρεάζοντας όχι μόνο τις μεγάλες δυνάμεις και τους περιφερειακούς παίκτες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Τουρκία, το Ιράν, το Ισραήλ και οι Κούρδοι, αλλά και χώρες όπως η Κύπρος, οι οποίες βρίσκονται στο επίκεντρο των εξελίξεων λόγω της γεωστρατηγικής τους θέσης. Οι αντιδράσεις και οι προβλεπόμενες πολιτικές τους επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο της Κύπρου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, δημιουργώντας τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις.
Γεωπολιτικές συνέπειες
Η κατάρρευση του συριακού καθεστώτος σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής στη Μέση Ανατολή, επηρεάζοντας τη δυναμική ισορροπία ισχύος στην περιοχή. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η πτώση του Άσαντ αποτελεί ένα σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς αποδυναμώνει το Ιράν, το οποίο υπήρξε ο κυριότερος σύμμαχος του συριακού καθεστώτος. Παράλληλα, οι ΗΠΑ ενισχύουν την πίεση στη Ρωσία, η οποία είχε στηρίξει τον Άσαντ ως μέσο ενίσχυσης της δικής της επιρροής στη Μέση Ανατολή. Παρότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει την πρόθεσή του να μειώσει τη στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ στη Συρία, η πολιτική της Ουάσινγκτον αναμένεται να επικεντρωθεί στη διασφάλιση ότι η περιοχή δεν θα αποτελέσει έδαφος για την αναβίωση του Ισλαμικού Κράτους ή την επέκταση της ιρανικής επιρροής. Από την άλλη, το Ιράν και το Ισραήλ διατηρούν ανταγωνιστικές στρατηγικές, με την Τεχεράνη να επιχειρεί να προστατεύσει την αποδυναμωμένη παρουσία της στη Συρία και το Τελ Αβίβ να εντείνει τις προσπάθειες για την αποτροπή ιρανικών επιθέσεων μέσω της περιοχής.
Η Τουρκία, από την πλευρά της, αντιμετωπίζει την πτώση του Άσαντ ως ευκαιρία για ενίσχυση του ρόλου της στη Συρία και στην ευρύτερη περιοχή. Μέσω της στρατιωτικής της παρουσίας και της στήριξης φιλοτουρκικών δυνάμεων, η Άγκυρα επιδιώκει να εξασφαλίσει την απομάκρυνση των κουρδικών οργανώσεων από τη βόρεια Συρία, ενώ φιλοδοξεί να αναδειχθεί ως κεντρικός παίκτης στις συνομιλίες για την πολιτική μετάβαση στη χώρα. Η Άγκυρα θεωρεί το κουρδικό ζήτημα υπαρξιακή απειλή, αφού θεωρεί την YPG παρακλάδι του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο χαρακτηρίζει τρομοκρατική οργάνωση. Μετά τη πτώση του Άσαντ, οι κουρδικές δυνάμεις ενδέχεται να προσπαθήσουν να εδραιώσουν την αυτονομία τους στη βορειοανατολική Συρία, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες συγκρούσεις με την Τουρκία. Η Άγκυρα πιθανότατα θα επιχειρήσει να διασφαλίσει ότι καμιά κουρδική οντότητα δεν θα αποκτήσει επίσημο καθεστώς που να απειλεί τα σύνορά της. Ωστόσο, η δυναμική του κουρδικού κινήματος, σε συνδυασμό με τη στάση των διεθνών δυνάμεων, θα περιπλέξει τις προσπάθειες της Τουρκίας να ελέγξει την κατάσταση.
Επιπτώσεις στην Κύπρο
Η γεωγραφική θέση της Κύπρου, στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, την καθιστά κομβικό σημείο για τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα καθώς η Συρία βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το νησί. Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα, η οποία επιδρά σε κρίσιμους τομείς όπως η ασφάλεια, η ενεργειακή πολιτική, η διεθνής διπλωματία και η ανθρωπιστική διάσταση.
Ασφάλεια και στρατηγική σημασία
Η αστάθεια που πιθανώς θα επικρατήσει στη Συρία μετά την πτώση του Άσαντ αυξάνει την πιθανότητα μεταναστευτικών ροών και την απειλή από εξτρεμιστικές οργανώσεις που επιχειρούν στην περιοχή. Για την Κύπρο, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να ενισχυθεί η ετοιμότητα σε θέματα ασφάλειας, ιδιαίτερα όσον αφορά τη θαλάσσια επιτήρηση και την προστασία των συνόρων. Η βρετανική στρατιωτική βάση στο Ακρωτήρι, που αποτελεί κρίσιμη βάση για επιχειρήσεις των δυτικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, πιθανόν να αποκτήσει μεγαλύτερη στρατηγική σημασία, καθώς η Κύπρος καθίσταται ορμητήριο για τις επιχειρήσεις παρακολούθησης και σταθεροποίησης της περιοχής.
Ενεργειακή πολιτική
Η Ανατολική Μεσόγειος έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ως ενεργειακός κόμβος, με τα κοιτάσματα φυσικού αερίου να διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στις γεωπολιτικές ισορροπίες. Η πτώση του Άσαντ ενδέχεται να επηρεάσει τη σταθερότητα στις θαλάσσιες ζώνες που γειτνιάζουν με τη Συρία, κυρίως λόγω τουρκικών παρεμβάσεων στη χώρα, δημιουργώντας ανησυχίες για την ασφάλεια των ενεργειακών έργων στην περιοχή. Ωστόσο, η Κύπρος έχει την ευκαιρία να αναδειχθεί ως ενεργειακός κόμβος για την Ευρώπη, προωθώντας συνεργασίες με περιφερειακούς παίκτες όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Η ενίσχυση της συνεργασίας με τις ΗΠΑ, οι οποίες έχουν επενδύσει σε ενεργειακά έργα στην Ανατολική Μεσόγειο, θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στη γεωπολιτική σταθερότητα και την ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας.
Διπλωματικές προκλήσεις
Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ αυξάνει την ανάγκη για ενίσχυση του διπλωματικού ρόλου της Κύπρου στην περιοχή. Ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κύπρος μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στην ΕΕ και τις χώρες της Μέσης Ανατολής, προωθώντας λύσεις για την ανοικοδόμηση της Συρίας και τη σταθεροποίηση της περιοχής. Παράλληλα, όμως, η Άγκυρα πιθανώς να εντείνει τις προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, χρησιμοποιώντας την αστάθεια στη Συρία ως μέσο πίεσης για τα δικά της συμφέροντα, τόσο στο Κυπριακό όσο και σε θέματα ενεργειακής πολιτικής.
Ανθρωπιστική διάσταση
Η Κύπρος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανθρωπιστικής κρίσης που προκαλεί ο πόλεμος στη Συρία, φιλοξενώντας πρόσφυγες και παρέχοντας βοήθεια στις πληγείσες περιοχές. Μετά την πτώση του Άσαντ, οι ανάγκες αυτές ενδέχεται να αυξηθούν, καθώς η χώρα θα εισέλθει σε μια νέα περίοδο αστάθειας. Η Λευκωσία μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, αξιοποιώντας την εμπειρία της και τη θέση της ως σταθερού και αξιόπιστου εταίρου στην περιοχή.
Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ αναδιαμορφώνει το τοπίο στη Μέση Ανατολή, επηρεάζοντας τη στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων και των περιφερειακών παικτών, ενώ παράλληλα δημιουργεί νέες προκλήσεις και ευκαιρίες για την Κύπρο. Η γεωστρατηγική της θέση και ο ρόλος της ως κράτους-μέλους της ΕΕ την καθιστούν σημαντικό παράγοντα στις εξελίξεις, με το νησί να καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στις προκλήσεις της ασφάλειας, της ενεργειακής συνεργασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας. Οι επόμενες κινήσεις της Λευκωσίας θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τον ρόλο της στην Ανατολική Μεσόγειο και την ικανότητά της να συμβάλει στη σταθερότητα και στην ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
