Μετά τη βύθιση της Κύπρου στο έρεβος της διαφθοράς, της διαπλοκής, της μίζας και σκανδάλων που οδήγησαν στην αμφισβήτηση της έννοιας κράτους δικαίου, είναι εύλογο να διερωτάται κάποιος αν υπάρχουν ακόμα τίμιοι πολιτικοί.
Μερικοί πολιτικοί και φιλόσοφοι μάς λένε ότι η βάση της πολιτικής πρακτικής, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο, δεν μπορεί να είναι άλλη από την προαγωγή του συμφέροντος του συνόλου (το εθνικό συμφέρον), την κοινωνική δικαιοσύνη και την προστασία των αδυνάτων. Επομένως, η ηθική και η πολιτική δεν είναι ασύμβατες μεταξύ τους. Είναι ένα συμπέρασμα με το οποίο, είμαι βέβαιος, θα διαφωνεί η συντριπτική πλειονότητα των Κυπρίων. Κανένας Κύπριος δεν θα πεισθεί, π.χ., ότι ο σκοπός του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος που κατέληξε στην πώληση «χρυσών» διαβατηρίων και στο διεθνή στιγματισμό της Κύπρου ήταν για το εθνικό συμφέρον κι όχι για το πλουτοκρατικό συμφέρον.
Επομένως, είναι δυνατόν ένας πολιτικός να είναι έντιμος; Το ερώτημα αγγίζει την καρδιά της δημοκρατίας. Όταν οι ψηφοφόροι διαγράφουν τους πολιτικούς ως ανέντιμους, τα αντιδημοκρατικά κινήματα όπως η Χρυσή Αυγή και το ΕΛΑΜ ευδοκιμούν. Ωστόσο, όλοι οι πολιτικοί γνωρίζουν ότι η ασάφεια και ο συμβιβασμός τείνουν να υπερισχύουν έναντι των καθολικών αληθειών. Μερικές φορές πρέπει να επιλέγει κανείς το μικρότερο κακό. Τα συνηθισμένα μας πρότυπα αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης δεν μπορούν πάντα να εφαρμοστούν -αλλά όχι επειδή ο κυνισμός και η υποκρισία είναι τα μόνα που μετράνε στην πολιτική.
Η πολιτική ανεντιμότητα, όπως αποδεικνύεται, παίρνει διάφορες μορφές. Ένας τύπος είναι κάποιος που είναι εξαρχής ανέντιμος. Ένα τέτοιο άτομο θα είναι ένας ανέντιμος βουλευτής, ιδεολόγος ή διπλωμάτης υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Για την ανάδειξή του δεν φταίνε πάντα οι ψηφοφόροι διότι πριν τις εκλογές μπορεί κάποιος επίδοξος πολιτικός να κρύψει τις τάσεις του για ανεντιμότητα, όπως, για παράδειγμα, ο γνωστός στους Κύπριους γερουσιαστής Μενέντεζ.
Μια άλλη ομάδα ανέντιμων πολιτικών εργαλειοποιούν το Κυπριακό για να κάνουν καριέρα και μάλιστα χρυσή καριέρα. Η ανεύθυνη κριτική εκ μέρους τους, δηλαδή η τάση τους να λιθοβολούν όσους υπερασπίζονται τη ΔΔΟ χωρίς να συνοδεύεται από την προθυμία να προτείνουν εναλλακτικές εφικτές λύσεις, είναι ίσως η πιο συνηθισμένη μορφή ανεντιμότητας στη χώρα μας. Γι' αυτούς, η λύση του κυπριακού θα είναι η καταστροφή της καριέρας τους.
Ένας άλλος τύπος είναι ο ερασιτέχνης, τουτέστιν αυτός που δεν έχει την πνευματική ικανότητα ή τη μόρφωση να πολιτεύεται. Αδέξια και ερασιτεχνικά, οι πράξεις του ερασιτέχνη βλάπτουν τα συμφέροντα που επιδιώκει να προωθήσει. Κάποτε η ζημιά από ερασιτέχνες μπορεί να ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή. Για παράδειγμα, ο Σαμψών νόμιζε ότι εξυπηρετούσε το εθνικό συμφέρον με το να είναι ο κλητήρας της χούντας. Δεν μπορούσε να αντιληφθεί ότι, ως κλητήρας, έκανε τεράστια ζημιά στην πατρίδα του.
Οι πολιτικοί «τζογαδόροι», από την άλλη πλευρά, βάζουν την ικανότητα σε κακή χρήση. Είναι ικανοί αλλά αδίστακτοι. Βάζουν το ατομικό/οικογενειακό συμφέρον πάνω από το εθνικό για να πλουτίσουν. Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος, σε μια έκρηξη ειλικρίνειας ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής για τα «χρυσά» διαβατήρια τον Γενάρη του 2021, παρουσίασε την πραγματική εικόνα των πολιτικών τζογαδόρων εκείνης της εποχής. Ανέφερε στην επιτροπή ότι μετά το κούρεμα καταθέσεων πήγε στο Προεδρικό Μέγαρο για να συναντήσει τον Νίκο Αναστασιάδη και του είπε «Να κοιτάξεις, Πρόεδρε, και την οικονομία, αλλά να σταματήσουμε να κλέβουμε όλοι, βάζω και τον εαυτό μου μέσα. Πρέπει να κοιτάξουμε το οικονομικό θέμα της πατρίδας μας» (ΤΟ ΒΗΜΑ, 27/01/2024). Όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στην Ελλάδα το 1941 δεν βρήκε καθόλου δυσκολία να βρει συνεργάτες για να διορίσει υπουργούς και πρωθυπουργό. Ως γνωστόν, ο Τσολάκογλου διορίστηκε από τους Γερμανούς πρωθυπουργός στην πρώτη δοσιλογική κυβέρνηση. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο «γέρος της δημοκρατίας», μιλώντας για τον Τσολάκογλου σημείωσε ότι «ότι απέτυχε να πουλήσει την ίδιά του τη μητέρα μόνο και μόνο επειδή δεν υπήρχαν αγοραστές».
Ο στενός συγγενής του τζογαδόρου είναι ο ιδιοτελής πολιτικός που βάζει πάνω από το εθνικό συμφέρον την πολιτική του επιβίωση και το ατομικό συμφέρον. Δεν διστάζει, για να εκπληρώσει τις φιλοδοξίες του, να μεταπηδήσει σε άλλο κόμμα.
Ο πολιτικός «φανατικός» είναι επίσης ανέντιμος, γιατί τυφλώνεται από την πεποίθηση ότι έχει απόλυτο δίκιο σε όλες τις περιπτώσεις. Ο φανατικός είναι άκαμπτος και αδρανής, ένας οδοστρωτήρας έτοιμος να ισοπεδώσει ό,τι βρεθεί στον δρόμο του.
Τούτων λεχθέντων, δεν έπεται ότι δεν υπάρχουν έντιμοι πολιτικοί, έστω κι αν συνθέτουν τη μειονότητα. Ένας έντιμος πολιτικός είναι κάποιος που θεωρεί την πολιτική ως εργαλείο για την επίτευξη του κοινού καλού. Δεν είναι αφελής και γνωρίζει ότι συχνά απαιτείται υπομονή, συμβιβασμός και μια πολιτική μικρών βημάτων. Η δυσκολότερη δοκιμασία για έναν έντιμο πολιτικό έρχεται όταν πρέπει να υπερασπιστεί ιδέες που είναι αντιδημοφιλείς αλλά σωστές. Δεν περνούν όλοι μια τέτοια δοκιμασία, ιδίως όταν πλησιάζουν εκλογές. Ταυτόχρονα, ένας ηθικός πολιτικός δεν καταφέρνει ποτέ μόνος του να εξασφαλίσει το κοινό καλό. Ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη. Μόνο όταν οι πολιτικοί υποστηρίζουν ο ένας την αξιοπρέπεια του άλλου μπορούν να είναι σίγουροι ότι σε κρίσιμες στιγμές για το κράτος μπορούν να υπερβούν τις πολιτικές τους διαιρέσεις,
Καταλήγοντας, η πολιτική εντιμότητα δεν είναι η αποκλειστική ευθύνη των πολιτικών. Εμείς οι πολίτες διαδραματίζουμε έναν σημαντικό ρόλο. Η πολιτική εντιμότητα -και οι έντιμοι πολιτικοί//- είναι πιο πιθανό να ριζώσει σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από μια κουλτούρα εντιμότητας, ανεκτικότητας, αλληλεγγύης και ισότιμης απόλαυσης των ατομικών δικαιωμάτων. Οι πολιτικοί κακοποιοί δεν τα καταφέρνουν καλά σε ένα τέτοιο έδαφος.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
