Η διαφθορά μπορεί να οριστεί ως η κατάχρηση της δημόσιας εξουσίας για προσωπικό όφελος. Μπορεί να γίνει από εκλελεγμένο πολιτικό, δημόσιο υπάλληλο, δημοσιογράφο, διευθυντή τράπεζας, ημικρατικού οργανισμού ή σχολείου ή από οποιονδήποτε έχει εξουσία. Εκτός από τη δημόσια διαφθορά, έχουμε και την ιδιωτική διαφθορά μεταξύ ιδιωτών και επιχειρήσεων. Οφείλω να τονίσω ότι διαφθορά είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Όμως η Κύπρος έχει «διακριθεί» σ' αυτόν τον τομέα (διάκριση να σου τύχει!), όπως πιστοποιούν έγκριτα διεθνή ΜΜΕ και, φυσικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι μορφές διαφθοράς περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη δωροδοκία, το ρουσφέτι, τον εκβιασμό, τη φοροδιαφυγή, τον νεποτισμό, την υπεξαίρεση χρημάτων, τη δωροληψία και την κατάχρηση.
Το κοινωνικό κόστος αναφέρεται στο τίμημα που καταβάλλεται ή η απώλεια που υφίσταται για την απόκτηση, την παραγωγή ή τη διατήρηση ενός αντικειμενικού σκοπού ή στόχου σε μια ομάδα, κοινότητα ή κοινωνία. ‘Ισως το καλύτερο παράδειγμα για να κατανοήσουμε το κοινωνικό κόστος είναι το κάπνισμα. Αν καπνίζετε, το ιδιωτικό κόστος είναι 4 ευρώ για ένα πακέτο 20 τσιγάρων. Όμως, αυτή η απόφασή σας να καπνίζετε συνεπάγεται έξτρα κόστος για την κοινωνία διότι λόγω της απόφασης κάποιων να καπνίζουν προκαλείται ατμοσφαιρική ρύπανση και κίνδυνοι από το παθητικό κάπνισμα, σκουπίδια από τα πεταμένα αποτσίγαρα, κόστος υγείας για την κοινωνία -το κόστος περίθαλψης των ασθενών λόγω καπνίσματος. Άλλο παράδειγμα είναι ο θεσμός του ρουσφετιού. Σε ένα κυβερνητικό τμήμα με Χ αριθμό υπαλλήλων που προσελήφθησαν λόγω ρουσφετιού κι όχι αξιοκρατικά η παραγωγικότητά τους είναι προφανώς πιο χαμηλή σε σύγκριση με την ομάδα που θα επιλεγόταν με καθαρά αξιοκρατικά κριτήρια. Ένας οικονομετρολόγος θα μπορούσε να υπολογίσει, έστω κατά προσέγγιση, το χρηματικό ποσό που χάνει η Κύπρος λόγω ρουσφετιού. Μπορεί μεν να είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί το κοινωνικό κόστος αλλά δεν είναι ακατόρθωτο.
Η διαφθορά διαβρώνει την εμπιστοσύνη, καθυστερεί την οικονομική ανάπτυξη, αποδυναμώνει τη δημοκρατία και επιδεινώνει περαιτέρω την ανισότητα, τη φτώχεια, τον κοινωνικό διχασμό και την περιβαλλοντική κρίση. Δυστυχώς δεν υπάρχει χώρος για να αναφερθώ σε όλο αυτό το φάσμα του κοινωνικού κόστους με επίκεντρο την Κύπρο και γι' αυτό θα περιοριστώ στο οικονομικό και πολιτικό τίμημα που πληρώνουμε για τη διαφθορά.
Το RePEc (Research Papers in Economics) είναι ένας οργανισμός που αποσκοπεί στην ενίσχυση της διάδοσης της έρευνας στα Οικονομικά και σε συναφείς τομείς. Το 2020 εξέδωσε μια έκθεση για το οικονομικό κόστος της διαφθοράς στην Κύπρο. Υπολόγισε ότι εκείνο το έτος χάθηκαν 2 δισεκατομμύρια ευρώ από τη διαφθορά που ήταν 15 φορές περισσότερα από τον προϋπολογισμό για τους ανέργους (περίπου 139 εκατομμύρια ευρώ). Το ποσό αυτό ήταν περίπου 1,8 φορές μεγαλύτερο του προϋπολογισμού για την υγεία (σχεδόν 1,2 δισεκατομμύριο ευρώ) και πάνω από 1,9 φορές των κρατικών δαπανών για τους συνταξιούχους (σχεδόν 1,1 δισεκατομμύριο ευρώ). Το ποσό των χρημάτων που χάθηκαν από τη διαφθορά ήταν πάνω από 8 φορές μεγαλύτερο από το σύνολο του ετήσιου προϋπολογισμού της Αστυνομίας (243 εκατ. ευρώ) -ή πάνω από 82 φορές μεγαλύτερο από το μέγεθος του προϋπολογισμού της πυροσβεστικής υπηρεσίας (26 εκατ. ευρώ). Τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ που χάθηκαν από τη διαφθορά στην Κύπρο ήταν 3,5 φορές μεγαλύτερα από το σύνολο του κρατικού προϋπολογισμού για την οικογένεια και τα παιδιά (568 εκατομμύρια ευρώ) και πάνω από 21 φορές μεγαλύτερα από τον προϋπολογισμό για την ασθένεια και την αναπηρία (99 εκατομμύρια ευρώ). Η Κύπρος χάνει το διπλάσιο ποσό που δαπανάται για την εκπαίδευση λόγω διαφθοράς (σχεδόν 1,08 δισ. ευρώ). Με τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ που χάθηκαν θα μπορούσαμε να κτίζαμε 1.000 σχολεία με κλιματισμό σε όλες τις τάξεις ή 200 νοσοκομεία με υπερσύγχρονο εξοπλισμό.
Τις προάλλες ο ΠτΔ περιέγραψε τη διαφθορά ως «καταστροφικό καρκίνωμα της κοινωνίας», επισημαίνοντας τις δυσμενείς συνέπειες που έχει σε όλους τους τομείς, καθώς και στην εικόνα της χώρας διεθνώς. Κοντολογίς, ο κ. Χριστοδουλίδης μας είπε το αυτονόητο -ότι χάνουμε δισεκατομμύρια διότι η διαφθορά αποθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις.
Η σχέση μεταξύ διαφθοράς και δημοκρατίας είναι πολύπλοκη. Ωστόσο, είναι σαφές από τις έρευνες των οικονομολόγων ότι οι δύο αυτές σχέσεις είναι στενά αλληλένδετες. Όταν η δημοκρατία επιδεινώνεται υπάρχει σχεδόν πάντα αύξηση της διαφθοράς λόγω της διάβρωσης των θεσμικών ελέγχων και ισορροπιών, των λιγότερων ανεξάρτητων δικαστηρίων και των συχνών περιορισμών στον χώρο για τις δράσεις της κοινωνίας των πολιτών και τις πολιτικές δικαιωμάτων των πολιτών. Ομοίως, όταν η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη, τα νέα δημοκρατικά κράτη δύσκολα μπορούν να εδραιωθούν. Η ανεπίλυτη διαφθορά υπονομεύει επίσης την εμπιστοσύνη των πολιτών στις καθιερωμένες δημοκρατίες και προκαλεί κάθε είδους αντιδράσεις των πολιτών, όπως η αποχή και οι ψήφοι για λαϊκιστές και για ακραία κόμματα που περιφρονούν τη δημοκρατία και έτσι επιδεινώνουν περαιτέρω το δημοκρατικό σύστημα. Έχοντας υπόψη την Κύπρο, η πασίδηλη αυξημένη διαφθορά έχει οδηγήσει σε μείωση της εμπιστοσύνης προς τις ελίτ και το κράτος. Οι Κύπριοι έπαψαν να έχουν εμπιστοσύνη στους πολιτικούς και τους δημόσιους υπαλλήλους και εν γένει στους θεσμούς. Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας: Κάθε φορά που πολιτικοί ή υψηλόβαθµοι εκπρόσωποι του επιχειρηµατικού κόσµου εµπλέκονται σε σκάνδαλα. ή βρίσκονται ακόµη και στο επίκεντρο αυτών, τα δικαστήριά μας δυσκολεύονται εµφανώς να διεκπεραιώσουν τις υποθέσεις µε την απαραίτητη επιµέλεια, ταχύτητα και αποτελεσµατικότητα, για να µην µιλήσουµε για λογοδοσία και επιβολή ποινών στα εµπλεκόµενα πρόσωπα. Είναι θλιβερό που οι Κύπριοι θεωρούν τη Δκαιοσύνη ταξική και διατεταγμένη, όπως μαρτυρούν οι αντιδράσεις στην απόλυση του Γενικού Ελεγκτή.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
