Με αφορμή τις δηλώσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας και των δημοσιευμάτων στις εφημερίδες σχετικά με τις τοποθετήσεις των πολιτικών αρχηγών στην τελευταία συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου, θα κάνω κάποια σχόλια αναφορικά με το θέμα της αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων. Πιστεύω, λοιπόν, ότι για κάθε ζήτημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, μπορούμε και πρέπει να βρούμε, να ανακαλύψουμε ή να αναπτύξουμε περισσότερες εναλλακτικές λύσεις ή επιλογές. Γι’ αυτό το θέμα, στο Κυπριακό και τις πάμπολες επιμέρους πτυχές του, από το 1964, κάναμε σοβαρότατα λάθη, κάτι που δυστυχώς συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η πρακτική του τότε Προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ήταν μόλις εύρισκε μια εναλλακτική λύση σε κάποια πτυχή του προβλήματος, ταυτόχρονα την αξιολογούσε για να δει πόσο ικανοποιητική ή όχι ήταν. Είτε λόγω της υπερβολικής αυτοπεποίθησης που τον διέκρινε, είτε λόγω της επίδρασης που ασκούσαν στην όλη του συμπεριφορά οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις, δεν είχε την υπομονή να αναζητήσει και να συγκεντρώσει πρώτα όλες τις δυνατές εναλλακτικές λύσεις ή επιλογές και μόνον τότε να τις αξιολογήσει. Αν θέλετε να δείτε πώς αυτό που λέω δουλεύει στην πράξη, κάντε την εξής απλή άσκηση με μια ομάδα φίλων. Ζητήστε τους να βρουν ως ομάδα, μέσα σε τρία λεπτά, εναλλακτικές χρήσεις ενός αντικειμένου, για παράδειγμα μιας παραδοσιακής στάμνας. Αυτό που σίγουρα θα συμβεί είναι ότι, όποτε θα προτείνεται από κάποιον μια χρήση του αντικειμένου, εκτός από την πασίγνωστη χρήση της μεταφοράς νερού, κάποιος άλλος θα την επικρίνει, είτε με το χαμόγελό του, βρίσκοντάς την αστεία, είτε αρνούμενος την ορθότητά της. Και κάποιοι άλλοι από την ομάδα θα διστάζουν να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις, διότι θα φοβούνται ότι δεν είναι οι ενδεδειγμένες. Η αδυναμία να αναζητήσουμε πρώτα όλες τις εναλλακτικές λύσεις και μετά να τις αξιολογήσουμε αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στο να βρίσκουμε τις καλύτερες δυνατές λύσεις.
Τούτη δε η αδυναμία δημιουργεί τρία προβλήματα. Πρώτον, εμποδίζουμε τη δημιουργικότητα του μυαλού μας, αφού το βάζουμε να κάνει ταυτόχρονα δύο εργασίες και δεν το αφήνουμε ελεύθερο να αναζητήσει λύσεις. Δεύτερον, αξιολογούμε την κάθε εναλλακτική χωρίς να τη συγκρίνουμε με τις υπόλοιπες. Το τρίτο, και το πιο σοβαρό, είναι ότι, όταν αναζητούμε εναλλακτικές επιλογές ή λύσεις, μόλις έρθει στο μυαλό μας κάποια που την αξιολογούμε ως ικανοποιητική, τότε την επιλέγουμε και σταματούμε να ψάχνουμε για καλύτερες. Ο Herbert Alexander Simon (βραβείο Νόμπελ Οικονομίας 1978) μίλησε για τον «περιορισμένο ορθολογισμό» του ανθρώπου και την τάση του να αποφασίζει με βάση την απλώς ικανοποιητική λύση και όχι την καλύτερη. Το κύριο επιστημονικό ενδιαφέρον του Simon ήταν γύρω από τον τρόπο λήψης αποφάσεων εντός οργανισμών και με εκτεταμένες έρευνες είχε τεκμηριώσει τη θέση ότι οι άνθρωποι συνήθως σκέφτονται διαισθητικά και μόλις βρουν μια ικανοποιητική λύση, την κάνουν επιλογή. Ένα άλλο θέμα που απησχόλησε τον σπουδαίο αυτό επιστήμονα ήταν ο τρόπος αξιολόγησης των επιλογών. Υποστηρίζει ότι τα κριτήρια για να τις αξιολογήσουμε προκύπτουν από τον ορισμό του προβλήματος και, πιο συγκεκριμένα, από τα αίτια, τους στόχους και τους περιορισμούς. Οι περιορισμοί μας δείχνουν ποιες εναλλακτικές είναι ανέφικτες, συνεπώς, όσο καλές και να μοιάζουν, αναγκαστικά πρέπει να απορριφθούν. Ο Πρόεδρος Μακάριος, χωρίς να υπολογίσει τους περιορισμούς, έκανε την επιλογή του μακροχρόνιου αγώνα. Προφανώς επηρεασμένος από την επιλογή που έκαναν οι γείτονές μας οι Παλαιστίνιοι. Μια επιλογή που ασκεί επίδραση στην πολιτική ηγεσία της χώρας μας μέχρι σήμερα. Μια επιλογή με τεράστιους κινδύνους τους οποίους κανένας δεν υπολόγισε. Και όταν άρχισαν οι προτάσεις από τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους ενδιαφερόμενους για μια συμβιβαστική λύση, το πνεύμα του μακροχρόνιου αγώνα μας οδηγούσε σε αρνητική τοποθέτηση.
Αναγνωρίζω ότι ο Πρόεδρος Μακάριος είχε να αντιμετωπίσει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, και, όπως συμβαίνει συχνά με πολλά άλλα προβλήματα, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα, ούτε τα οφέλη, ούτε τα κόστη της κάθε εναλλακτικής λύσης, παρά μόνον στη βάση κάποιων πιθανοτήτων που μπορούμε να εκτιμήσουμε. Αλλά με το Κυπριακό τα πράγματα ήσαν απλά ως προς τους δρόμους που είχαμε να επιλέξουμε: Μακροχρόνιος ή συμβιβασμός. Η επιλογή του μακροχρόνιου δεν άφηνε περιθώρια για σοβαρές συζητήσεις των πτυχών του συμβιβασμού. Ο μακροχρόνιος οδηγούσε σε δαιμονοποίηση κάθε κουβέντας για συμβιβασμό. Αυτό οδήγησε την πολιτική ηγεσία, μέχρι και τις μέρες μας., να μην μπορεί να υιοθετήσει την ορθολογική διαδικασία στη λήψη αποφάσεων στις προτάσεις του ΟΗΕ για επίλυση του Κυπριακού. Από τα όσα διαβάζω απ’ αυτά που λένε οι συμμετέχοντες στο Εθνικό Συμβούλιο, δεν βλέπω να έχουν συγκροτημένη σκέψη που οδηγεί στο να βλέπει κάποιος ξεκάθαρα τα πράγματα, ούτε και διαπιστώνω σκέψεις και προβληματισμούς με μέθοδο και πειθαρχία. Είναι αυτονόητο ότι όλοι οι άνθρωποι διαθέτουμε μυαλό και μπορούμε να βρίσκουμε σωστές, έξυπνες και καινοτόμες λύσεις στη ζωή μας. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι δεν χρησιμοποιούμε παρά ένα πολύ μικρό ποσοστό του μυαλού μας, που δεν ξεπερνά το δέκα τοις εκατό. Αν αυτό είναι αλήθεια, είναι τραγικό. Είναι σαν να έχουμε δικό μας ένα σπίτι εκατό τετραγωνικών και να ζούμε, να μαγειρεύουμε, να κοιμόμαστε και να δεχόμαστε φίλους στο μπάνιο! Κρίνοντας διαχρονικά τη συμπεριφορά των ηγετών μας στο Κυπριακό, τείνω να αποδεχτώ αυτό που λένε οι ειδικοί.
Προφανώς αυτό οφείλεται στο ότι υπάρχουν εμπόδια και παγίδες που τους κάνουν να μη χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να ορίζουν καλά το πρόβλημα και τις διάφορες πτυχές του, ούτε και για να βρίσκουν δημιουργικές, σωστές και εφικτές λύσεις. Σίγουρα το πρώτο και ίσως το πιο σημαντικό εμπόδιο είναι οι δεδομένες αντιλήψεις, εικόνες, πιστεύω, ιδέες, παραδοχές που έχουν εγκατασταθεί μέσα στο μυαλό μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας και που προσδιορίζουν ή και φυλακίζουν τη σκέψη μας σε κατεστημένες, πεπατημένες, παραδοσιακές και συμβατικές ιδέες ή λύσεις: Από πολύ μικρή ηλικία, το περιβάλλον μας, το σχολείο και η ίδια η ζωή, μας δημιουργούν ένα σωρό στερεότυπα, τα οποία καθορίζουν αρκετά τον τρόπο σκέψης και τις επιλογές μας. Σας μεταφέρω τη δική μου προσωπική πείρα: Μεγάλωσα μέσα σε ένα περιβάλλον ελληνολατρείας. Η Ένωση με την Ελλάδα ήταν ένας πόθος έντονος και πιο γλυκύς από το μέλι. Έβλεπα την ελληνική σημαία και δάκρυζα. Άκουγα κάποιους να λένε ότι ο στόχος της Ένωσης δεν είναι εφικτός και ήθελα να τους λιντσάρω. Χρειάστηκε ένας σκληρός και δύσκολος αγώνας πολλών ετών για να απαλλαγώ από τις παραδοσιακές μου ιδέες και στερεότυπα. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης και αρκετοί της πολιτικής ηγεσίας, μεγάλωσαν στη μετά την εισβολή εποχή. Μέσα σε ένα περιβάλλον με αντιλήψεις, ιδέες, εικόνες κ.λπ. στο οποίο ο συμβιβασμός με την άλλη πλευρά ήταν ανάθεμα. Αν μπορέσουν και ελευθερωθούν από όλα αυτά, υπάρχουν ακόμα κάποιες ελπίδες. Αν όχι, ο πόθος της συμβιβαστικής λύσης θα έχει την ίδια τύχη με τον πόθο για Ένωση. Τον ενταφιασμό.
