Καλά τα νέα για την ηλεκτρική διασύνδεση GSI, αλλά η προτεραιότητα πρέπει τώρα να στραφεί στην εφαρμογή μέτρων που θα μειώσουν τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας από τώρα έως το 2030, όταν αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία η GSI. Αυτές είναι μερικές από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, επειδή η Κύπρος εξακολουθεί να εξαρτάται κατά 80% από τη χρήση ακριβού ντίζελ/HFO, με υψηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, για την παραγωγή ενέργειας.
Η διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο εξακολουθεί να είναι θλιβερά χαμηλή, πολύ κάτω από το 20% στα τέλη του 2023. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι ΑΠΕ παρέχουν πλέον περισσότερο από το 50% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Συμπεριλαμβανομένων των υδροηλεκτρικών και πυρηνικών, αυτό αυξάνεται στο 73%. Το αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι στιγμής στο 2024, η εξάρτηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα έχει μειωθεί στο 27%, και εξακολουθεί να μειώνεται, σε σύγκριση με το 80% της Κύπρου.
Αυτό πρέπει να αλλάξει. Όχι μόνο η Κύπρος πληρώνει υψηλό τίμημα για δικαιώματα εκπομπών, το οποίο αναμένεται να πλησιάσει τα €300 εκατομμύρια/έτος, αλλά όσο αυτή η κατάσταση παραμένει αμετάβλητη, δεν υπάρχει ελπίδα ότι η τιμή του ηλεκτρισμού θα μειωθεί.
Όλοι αναγνωρίζουν ότι η τιμή ηλεκτρισμού στην Κύπρο είναι αναπρόσιτη και καταστροφική τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τη βιομηχανία. Γίνονται πολλές προτάσεις για το πώς θα μειωθεί, αλλά δεδομένων των ελλείψεων του ενεργειακού συστήματος και της πολιτικής της Κύπρου, μόνο δύο έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα: εισαγωγή φυσικού αερίου και μετάβαση από ντίζελ/HFO σε φυσικό αέριο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και αύξηση στην οικιακή ηλιακή ενέργεια σε συνδυασμό με μπαταρίες αποθήκευσης ηλεκτρισμού στο σπίτι.
Όλα τα άλλα είναι είτε πιο μακροπρόθεσμα είτε επιλογές που θεωρητικά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν, αλλά χωρίς σοβαρές μεταρρυθμίσεις δεν θα λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην Κύπρο.
Εισαγωγή φυσικού αερίου
Με την τιμή φυσικού αερίου να αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω καθώς ολοένα και περισσότερο LNG εισέρχεται στις παγκόσμιες αγορές από νέες μονάδες υγροποίησης στις ΗΠΑ και το Κατάρ, από το επόμενο έτος, η εισαγωγή LNG έχει καταστεί ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μειωθεί η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο σημαντικά.
Η αύξηση των προμηθειών LNG αναμένεται να μειώσει την τιμή του φυσικού αερίου στον ολλανδικό κόμβο TTF σε περίπου $8/mmBTU. Υποθέτοντας ότι το 2025 το αργό πετρέλαιο Brent θα επιστρέψει στα $80/βαρέλι, η τιμή του ντίζελ στην Ευρώπη θα είναι περίπου $110/βαρέλι. Με βάση αυτά, το κόστος χρήσης φυσικού αερίου ως καυσίμου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα είναι 30% χαμηλότερο σε σύγκριση με ντίζελ/HFO.
Με το φυσικό αέριο να εκπέμπει λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα από το ντίζελ/HFO, η χρήση του θα μείωνε επίσης το κόστος των δικαιωμάτων εκπομπών κατά σχεδόν 30%.
Με βάση τέτοιες τιμές καυσίμων και μειωμένο κόστος εκπομπών, η αλλαγή της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ντίζελ/HFO σε φυσικό αέριο το 2025, θα μπορούσε να εξοικονομήσει την ΑΗΚ περισσότερο από €400 εκατομμύρια ευρώ και να μειώσει την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας κατά 35%-40% ετησίως. Η χρήση πιο αποδοτικών αεριοστροβίλων συνδυασμένου κύκλου θα μπορούσε να μειώσει περαιτέρω το κόστος.
Πρόκειται για μια ετήσια εξοικονόμηση που είναι σημαντικά υψηλότερη από το κόστος κατασκευής του έργου εισαγωγής LNG Βασιλικού, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, συμπεριλαμβανομένου του κόστους μιας λογικής διευθέτησης της διαφοράς με την κινέζικη κοινοπραξία CMC, ειδικά εάν το αποτέλεσμα είναι η επιστροφή του FSRU Prometheus πίσω σε κυπριακά χέρια. Μια εξοικονόμηση που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί από το 2025.
Επίσης, ο υπουργός Ενέργειας εξετάζει την κατάργηση του μονοπωλίου της ΔΕΦΑ για εισαγωγή και διανομή φυσικού αερίου στην Κύπρο, με παράλληλο άνοιγμα της αγοράς, ώστε επιπρόσθετα από την ΑΗΚ να μπορούν να εισάγουν φυσικό αέριο και άλλοι ιδιωτικοί φορείς. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει περαιτέρω ανταγωνισμό.
Οικιακά ηλιακά συστήματα
Νωρίτερα φέτος, το Υπουργείο Ενέργειας άρχισε ένα πρόγραμμα επιδοτήσεων, με την ονομασία «Φωτοβολταϊκά (Φ/Β) για Όλους», για να ενθαρρύνει τους καταναλωτές να επενδύσουν σε οικιακά ηλιακά συστήματα. Ήταν μια μεγάλη επιτυχία. Οι Κύπριοι καταναλωτές ανταποκρίθηκαν ομαδικά και ενθουσιαστικά.
Μέχρι τα μέσα του έτους εγκρίθηκαν περισσότερες από 5.000 αιτήσεις. Επιπλέον, δόθηκε προέγκριση σε άλλους 4.000 που έχουν 10 μήνες για να προχωρήσουν στην εγκατάσταση Φ/Β. Πάνω από 1 στα 10 κυπριακά νοικοκυριά έχουν πλέον υιοθετήσει Φ/Β στέγης.
Αντιδρώντας σε αυτό, το Υπουργείο Ενέργειας ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει σε δεύτερη φάση και αναμένει ακόμη μεγαλύτερη συμμετοχή. Ταυτόχρονα, αυξάνονται και οι επενδύσεις σε νέα ηλιακά πάρκα, ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου.
Όλο και περισσότερο υπάρχουν προειδοποιήσεις ότι το ηλεκτρικό σύστημα έχει φτάσει στα όριά του και ότι χωρίς αναβάθμιση δεν θα μπορέσει να αντεπεξέλθει. Το απηρχαιωμένο δίκτυό μας ηλεκτρικής ενέργειας κινδυνεύει να κορεστεί και κάποια στιγμή δεν θα έχει την ικανότητα να δέχεται και να μεταφέρει περισσότερη ενέργεια, ειδικά εάν η ανταπόκριση στο «Φωτοβολταϊκά για Όλους» συνεχίσει να είναι «πέρα από τις προσδοκίες», κάτι που δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα είναι.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πρόγραμμα Φ/Β στέγης δίνει τη δυνατότητα στους Κύπριους να συμμετάσχουν στη μετάβαση σε ένα μέλλον καθαρότερης ενέργειας και, στη διαδικασία, να επωφεληθούν οικονομικά από σημαντικά μειωμένο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας.
Η Κύπρος εξακολουθεί να μένει σημαντικά πίσω από την υπόλοιπη Ευρώπη όσον αφορά την υιοθέτηση ΑΠΕ και τη μείωση εκπομπών. Χωρίς αλλαγή, δεν θα μπορέσει να επιτύχει τον στόχο της ΕΕ για συνεισφορά 45% από ΑΠΕ στη συνολική ενέργεια και μείωση 55% των εκπομπών έως το 2030.
Η ανταπόκριση των Κυπρίων στα Φ/Β στέγης όχι μόνο θα πρέπει να ενθαρρυνθεί, αλλά και να επιτραπεί με την αναβάθμιση του συστήματος ώστε να δεχτεί την αναμενόμενη αύξηση της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ χωρίς περιορισμούς. Ξέρουμε τι πρέπει να γίνει. Τα κεφάλαια είναι διαθέσιμα. Πρέπει να γίνει, επειγόντως.
«Reality check» - Απαιτείται σοβαρή μεταρρύθμιση
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η «Statista», λίγο περισσότερο από το 15% της ηλεκτρικής ενέργειας που παρήχθη στην Κύπρο το 2023 ήταν ηλιακή, με την αιολική ενέργεια να συνεισφέρει κοντά στα 3,5%. Αυτά είναι πολύ πίσω από το επίπεδο του 50% ΑΠΕ που έχει επιτευχθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Στην Κύπρο, τα μεγάλα έργα ΑΠΕ, ειδικά η ηλιακή ενέργεια, έχουν πάει στραβά. Ανήκουν κυρίως σε ανεξάρτητους, ιδιώτες, παραγωγούς που λίγο-πολύ λειτουργούν ως «καρτέλ». Συνάπτουν ως επί το πλείστον ιδιωτικά συμβόλαια με μεγάλους καταναλωτές και πωλούν ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ σε «επίπεδο ΑΗΚ μείον 10%». Οι απλοί καταναλωτές στην Κύπρο δεν επωφελούνται από αυτό και οι ιδιωτικοί φορείς κάνουν υπερκέρδη, που συχνά ξεπερνούν το 400%. Μέχρι στιγμής, το κράτος έχει δείξει μια εκπληκτική απροθυμία να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα ή να φορολογήσει αυτά τα υπερκέρδη. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για σοβαρές μεταρρυθμίσεις καθώς προχωράμε με ΑΠΕ.
Μεγάλο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ που παράγεται στην Κύπρο χάνεται -πάνω από 28% το 2024- λόγω του απηρχαιωμένου δικτύου και της έλλειψης μπαταριών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Χωρίς μεταρρυθμίσεις, η εγκατάσταση μπαταριών και του GSI Interconnector θα ωφελήσει κυρίως τους μεγάλους παραγωγούς. Τώρα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην αναβάθμιση του ηλεκτρικού συστήματος. Η απελευθέρωση της αγοράς θα μπορούσε να βοηθήσει εάν τελικά επιτευχθεί και είναι «πραγματικά ελεύθερη».
Δεδομένων αυτών των περιορισμών, οι βασικές επιλογές για τη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας είναι: η εισαγωγή LNG, Φ/Β στις στέγες και η ηλεκτρική διασύνδεση. Αυτά δεν είναι αμοιβαία-αποκλειστικά αλλά συμπληρωματικά. Τα χρειαζόμαστε όλα αυτά αν θέλουμε να μειώσουμε σημαντικά την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου (the Global Energy Centre, the Atlantic Council)
