Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023 εναντίον του Ισραήλ ανέδειξαν για άλλη μια φορά την περίπλοκη σχέση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Ανέδειξαν επίσης το ρόλο των περιφερειακών δυνάμεων και έχουν ενεργοποιήσει νέες συγκρούσεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή από το Ιράκ μέχρι την Υεμένη. Το Ιράν εξαπέλυσε για πρώτη φορά απευθείας επίθεση κατά του Ισραήλ. Επιπλέον, εξτρεμιστικές μουσουλμανικές οργανώσεις που υποστηρίζονται από το Ιράν έχουν εντείνει τις επιθέσεις τους εναντίον του Ισραήλ και των συμμάχων του. Σε αυτή την κρίση έχουν αρχίσει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο και άλλες χώρες. Το Κατάρ και η Αίγυπτος ανέλαβαν μεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς. Η Σαουδική Αραβία προσπάθησε να συνδέσει την εξομάλυνση των σχέσεων της με το Ισραήλ με την ευρύτερη στρατηγική της για τη δική της ασφάλεια, ειδικά όσον αφορά τους στρατηγικούς της δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η έκβαση της κρίσης παραμένει ασαφής, βέβαια, αλλά αναμφίβολα θα έχει μόνιμο αντίκτυπο στην ισορροπία δυνάμεων. Το Ισραήλ και οι σύμμαχοί του, ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν κάνει τεράστιες προσπάθειες για να συγκρατήσουν την επέκταση του Ιράν και την ενίσχυση των εξτρεμιστικών οργανώσεων που υποστηρίζει. Ταυτόχρονα, άλλοι βασικοί περιφερειακοί παράγοντες, όπως η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία, έχουν λάβει μέτρα για την προστασία των δικών τους συμφερόντων.
Από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, η ιρανική κυβέρνηση αρνείται το δικαίωμα ύπαρξης του κράτους του Ισραήλ. Ένα από τα πιο σταθερά στοιχεία της περιφερειακής στρατηγικής του Ιράν, που δεν άλλαξε ποτέ μέχρι σήμερα, είναι η μόνιμη έχθρα εναντίον του Ισραήλ. Τα γεγονότα μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023 έχουν αναζωπυρώσει την διένεξη μεταξύ των δύο κρατών. Τον Απρίλιο του 2024 το Ιράν για πρώτη φορά εξαπέλυσε απευθείας επίθεση εναντίον του Ισραήλ. Αυτή η επίθεση σηματοδότησε μια σημαντική αλλαγή στη δυναμική του ανταγωνισμού μεταξύ Τεχεράνης και Τελ Αβίβ. Το Ιράν προσπαθεί να διαμορφώσει ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα με απώτερο σκοπό την μείωση της επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις που υποστηρίζονται από το Ιράν εξαρτώνται από την Τεχεράνη για την επιβίωσή τους.
Θα ήταν αφελές, λοιπόν, να υποτιμήσουμε την επιρροή της Τεχεράνης πάνω σε αυτές τις οργανώσεις. Δεύτερον, κάθε μια από αυτές έχει μια εσωτερική ατζέντα και όλες διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στην δική τους περιφέρεια. Η ιρανική κυβέρνηση έχει προσδιορίσει σωστά αυτές τις ατζέντες, έχει κατανοήσει τον ρόλο που διαδραματίζουν και κατάφερε να τις ευθυγραμμίσει με τα δικά της συμφέροντα. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι, εφόσον συνεχίζεται η εξάρτηση αυτών των περιφερειακών οργανώσεων από την Τεχεράνη, αυτές θα εξακολουθούν να ευθυγραμμίζονται μαζί της. Η ιρανική κυβέρνηση θα συνεχίσει να εμπνέει και να χρηματοδοτεί αυτές τις οργανώσεις μέσα από ένα κοινό ιδεολογικό πλαίσιο. Το Ιράν μπορεί να μην έχει απόλυτο έλεγχο επάνω τους, αλλά είναι ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί να τις επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό.
Η Σαουδική Αραβία προσπάθησε να ενισχύσει την επιρροή της στην περιοχή και γενικά στον μουσουλμανικό κόσμο. Κατά καιρούς, αυτές οι φιλοδοξίες την είχαν φέρει στα πρόθυρα μιας κρίσης με το Ιράν, αλλά με τη μεσολάβηση της Κίνας οι Σαουδάραβες κατάφεραν να αποκαταστήσουν μια σταθερή διπλωματική σχέση με την Τεχεράνη. Οι δύο χώρες έχουν δεσμευτεί να συνάψουν ξανά τις διπλωματικές τους σχέσεις, που είχαν διακοπεί από το 2016. Το Ριάντ, όμως, φαίνεται να εμπλέκεται περισσότερο από όσο θα ήθελε στην αραβο-ισραηλινή διένεξη. Από τη μια, η φήμη της χώρας στον μουσουλμανικό κόσμο ως υπέρμαχο της δημιουργίας ενός παλαιστινιακού κράτους και, από την άλλη, η επιθυμία της να ενισχύσει τους δεσμούς ασφαλείας με την Ουάσιγκτον και η επιθυμία της να αγοράσει αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη F-35, καθορίζουν τον στρατηγικό της προσανατολισμό. Κατά συνέπεια, μια βιώσιμη λύση για την ειρήνη στη Γάζα, ως προϋπόθεση για συμφωνία με το Ισραήλ, φαίνεται να είναι η μόνη επιλογή για τη Σαουδική Αραβία. Είναι αξιοσημείωτο το ότι ένας από τους όρους των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Σαουδική Αραβία ήταν η αναστολή της αγοράς οπλικών συστημάτων από την Κίνα και ο περιορισμός των εμπορικών ανταλλαγών ναζί της. Έτσι λοιπόν, το Ριάντ είναι αποφασισμένο να διασφαλίσει ότι αυτές οι διαπραγματεύσεις είναι απόλυτα επιτυχείς. Εννοείται ότι δεν υπάρχει καμιά εγγύηση ότι όλα θα περατωθούν όπως επιθυμεί η Ουάσιγκτον.
Όσον αφορά την Τουρκία, ο πρόεδρος Ερντογάν ήταν πάντα ένθερμος υποστηρικτής των Παλαιστινίων, συμπεριλαμβανομένης και της Χαμάς. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Οκτωβρίου, ο Τούρκος πρόεδρος υιοθέτησε πολύ σκληρή γλώσσα στις φραστικές επιθέσεις του εναντίον της ισραηλινής κυβέρνησης. Παράλληλα, η Άγκυρα έχει εντείνει την υποστήριξή της προς τη Γάζα, συμπεριλαμβανομένης και της παροχής ιατρικής περίθαλψης για τους τραυματίες πολέμου. Αν και η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα στην Μέση Ανατολή που αναγνώρισε το εβραϊκό κράτος, οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβίβ έχουν επιδεινωθεί σε μεγάλο βαθμό επειδή η τουρκική κυβέρνηση διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Χαμάς εδώ και χρόνια. Οι διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ είχαν διακοπεί για αρκετά χρόνια μετά το περιστατικό με το τουρκικό πλοίο Mavi Marmara, που κατευθυνόταν στη Γάζα από την Κωνσταντινούπολη και δέχθηκε επίθεση από ισραηλιτικές δυνάμεις με πολλούς Τούρκους νεκρούς.
Ολοκληρώνοντας, η περιφερειακή δυναμική έχει γίνει πολύ πιο περίπλοκη ύστερα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς πέρυσι τον Οκτώβριο. Όλοι οι βασικοί παράγοντες, περιφερειακοί ή διηπειρωτικοί, κρατικοί ή μη, αντιμετωπίζουν τώρα ένα απροσδιόριστο εσωτερικό παράγοντα που επηρεάζει την στρατηγική τους. Ο συνδυασμός ιδεολογικών δομών, κοσμοθεωριών, εσωτερικών πολιτικών σχεδιασμών και, όσον αφορά τους μουσουλμάνους, δυσαρέσκειας προς τη Δύση, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των στρατηγικών, που περιπλέκει ακόμα πιο πολύ την επίτευξη συμφωνίας. Για παράδειγμα, όταν η υποψήφια για την προεδρία Κάμαλα Χάρις δήλωσε, μετά από την συνάντηση της στην Ουάσιγκτον τις προάλλες με τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, ότι «έχει έλθει η ώρα για τον τερματισμό του πολέμου», οι δύο σκληροπυρηνικοί υπουργοί του Ισραήλ, ο Μπεζαλέλ Σμότριτς, Οικονομικών, και ο Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, Εθνικής Ασφαλείας, καταδίκασαν δριμέως τα σχόλια της.
Μάλαγα, 29 Ιουλίου 2024
*Ο Ηλίας Ηλιάδης είναι πρέσβης ε.τ.
