Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του ο διάσημος Άγγλος επιχειρηματίας Richard Branson είπε: «Οι επιχειρηματικές ευκαιρίες είναι σαν τα λεωφορεία. Αν χάσεις ένα λεωφορείο θα ακολουθήσει ένα άλλο». Δυστυχώς οι ευκαιρίες που χάθηκαν για το Κυπριακό δεν ήταν σαν εκείνες της επιχείρησης. Όταν οι Ε/Κ διαπραγματευτές έχαναν το λεωφορείο δεν ακολουθούσε ένα άλλο λεωφορείο αλλά μια άμαξα και όταν έχαναν κι αυτήν ακολουθούσε ένα άλογο και όταν έχαναν κι αυτό ακολουθούσε ένα αρρωστημένο γαϊδούρι μέχρι που μείναμε χωρίς μεταφορικό μέσο. H άφιξη του (υπερπολυτελούς) λεωφορείου έγινε το 1948 με τη Διασκεπτική που προέβλεπε μια Βουλή από 22 μέλη -18 Ελληνοκύπριους και 4 Τουρκοκύπριους. Οι τελευταίοι θα συνέθεταν το 18% (4/22) των βουλευτών (που ήταν ακριβώς το ποσοστό του τ/κ πληθυσμού!) και δεν προέβλεπε ούτε χωριστές πλειοψηφίες ούτε βέτο. Οι Τουρκοκύπριοι αναγνωρίζονταν απλώς ως μια μειονότητα. Γι' αυτούς που είχαν στοιχειώδεις γνώσεις Ιστορίας, οι εισηγήσεις της Διασκεπτικής ήταν το προοίμιο της πλήρους ανεξαρτησίας. Αφού προβάλλαμε «ηρωικά ΟΧΙ» σε όλα τα σχέδια λύσης (πλην εκείνου της Ζυρίχης – Λονδίνου που ουσιαστικά αναγκαστήκαμε να δεχθούμε καθ' όσον θα επιβαλλότανε το διχοτομικό σχέδιο Μακμίλαν), καταντήσαμε τώρα που μείναμε, για να χρησιμοποιήσω πάλι την παρομοίωση του Branson, χωρίς μεταφορικό μέσο και να κάνουμε τεμενάδες στους Τούρκους για να επαναρχίσουν οι συνομιλίες από το σημείο που διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά. Δυστυχώς υπήρχαν και τότε, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εκδηλώσεις μισαλλοδοξίας, σοβινισμού, εθνοκαπηλίας, πατριδοκαπηλίας και σκοταδισμού. Στις παρελάσεις κυριαρχούσαν οι ακροδεξιές ωρυγές ενώ στα μνημόσυνα για τον δικτάτορα Μεταξά, τον «ήρωα» της Ελλάδας, ξεχώριζαν οι ζητωκραυγές για τους χίτες (τους συνεργάτες και συνεργούς των Γερμανών κατακτητών). Ίσως κάποιος περιγράψει όλες αυτές τις εκρήξεις «γραφικές» αλλά οι προεκτάσεις τους αποδείχθηκαν εφιαλτικές για την Κύπρο.
Είναι απορίας άξιο γιατί το σχέδιο Γκιουνές τον Αύγουστο του 1974 δεν θεωρείται μια ακόμα χαμένη ευκαιρία. Όπως όλοι γνωρίζουμε, στις συνομιλίες της Γενεύης τον Αύγουστο του 1974 ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Γκιουνές έθεσε στον συνομιλητή του Κληρίδη δυο σχέδια και αξίωσε άμεση απάντηση μ' ένα «ναι» ή ένα «όχι». Το πρώτο σχέδιο, που ήταν η εισήγηση του Ντενκτάς, προέβλεπε περίπου τη σημερινή διαχωριστική γραμμή αλλά δεν συμπεριλάμβανε το Βαρώσι. Το δεύτερο σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία 6 καντονιών -κοντά στην Πάφο, κοντά στη Λάρνακα, στη Λεύκα-Ξερό, στην Πόλη Χρυσοχούς και στη Γαληνόπορνη. Αυτό το σχέδιο άφηνε στους Ε/Κ τη χερσόνησο της Καρπασίας. Με άλλα λόγια, η Τουρκία και οι Τ/Κ απαιτούσαν ένα ομοσπονδιακό κράτος όπου οι Τ/Κ θα απολάμβαναν μια μορφή αυτονομίας. Δεν ήταν η διάλυση της ΚΔ, όπως εσφαλμένα ισχυρίζονται οι απορριπτικοί, αλλά η μετεξέλιξη της από ενιαίο σε ομοσπονδιακό κράτος. Η διεθνής αναγνώρισή της ήταν δεδομένη. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά οι Τ/Κ αξίωσαν θέμα ομοσπονδιακής λύσης με τη δημιουργία δύο κρατιδίων/περιφερειών για επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Ο λόγος που απορρίφθηκαν και τα δύο σχέδια είναι ότι την εποχή εκείνη θεωρούσαμε παντελώς απαράδεχτη τη λύση ομοσπονδίας. Όμως μετά από τρία χρόνια, το 1977, η ε/κ πλευρά κάνει στροφή 180 μοιρών και υιοθετεί επίσημα το σχέδιο της ομόσπονδης λύσης του Κυπριακού με τον Τάσσο Παπαδόπουλο να υποβάλλει εκ μέρους του Μακαρίου την πρόταση για Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία που ήταν και η πρόταση του Ντενκτάς. Οποία ειρωνεία! Σήμερα, μετά από τόσα ηρωικά «όχι», τι κάνουμε; Παρακαλούμε τους Τ/Κ να δεχθούν ως λύση τη ΔΔΟ: Έχει ο καιρός γυρίσματα και ο μήνας εβδομάδες!
Αν είχε γίνει αποδεχτή αυτή η πρόταση η σημερινή κατάσταση στο νησί θα ήταν πολύ διαφορετική. Πρώτα απ’ όλα, η Κυπριακή Δημοκρατία θα είχε προστατεύσει την ύπαρξη και το ενιαίο της. Δεν θα γινόταν η δεύτερη εισβολή για να μας επιβάλουν την de facto διχοτήμηση. Δεν θα είχαμε 200.000 πρόσφυγες, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Δεν θα βομβαρδιζόταν το Βαρώσι που θα έμενε υπό ε/κ κατοχή. Δεν θα ιδρυόταν ένα ψευδοκράτος στον βορρά και οι Τουρκοκύπριοι θα αρκούνταν σε μία αυτόνομη δομή. Αλλά, προπάντων, δεν θα γινόντουσαν οι βιασμοί, οι λεηλασίες και οι θηριωδίες στο Παλαίκυθρο, Σαλαντάρι, Αλόη και σε άλλα χωριά. Ούτε θα γινόταν η ανταλλαγή πληθυσμού ούτε θα πλημμυρίζαμε από Τούρκους έποικους. Η Κερύνεια θα ήταν ακόμα μια γραφική πόλη των 4.000 κατοίκων κι όχι μια πόλη των 60.000 κατοίκων, πνιγμένη στο μπετόν και στο καυσαέριο. Θα μπορούσαμε να κυκλοφορούμε ελεύθερα οπουδήποτε. Εν ολίγοις, αν γινόταν αποδεχτή εκείνη η πρόταση, τώρα δεν θα γινόταν αναφορά στη διχοτόμηση του νησιού. Ούτε, βέβαια, θα τίθετο θέμα αναγνώρισης τ/κ κράτους.
Θα αντιταχθεί ότι θα υπήρχε τουρκικός στρατός στα καντόνια και έτσι το σχέδιο ήταν απαράδεκτο για την ε/κ πλευρά. Το θέμα που δεν διευκρινίστηκε ήταν πόσοι Τούρκοι στρατιώτες θα έμεναν στα καντόνια και για πόσο διάστημα. Εν πάση περιπτώσει, θα μπορούσε το σχέδιο να αποδεχθεί κατ' αρχήν και φλέγοντα θέματα, όπως η παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων, να αντιμετωπιστούν μετά. Δυστυχώς δεν λήφθηκε υπόψη τι θα επακολουθούσε μετά την απόρριψη του σχεδίου. Τα τουρκικά στρατεύματα ήταν έτοιμα να προχωρήσουν με μηδαμινή αντίσταση να καταλάβουν ολόκληρη την Κύπρο ή, όπως έγινε, το βόρειο τμήμα της. Ακόμα και τα νήπια γνώριζαν ότι αυτό θα ήταν το επακόλουθο της απόρριψης του σχεδίου. Για πολλοστή φορά οι ηγέτες μας αποδείχθηκαν επιμηθείς και όχι προμηθείς.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
