Σύμφωνα με τους ειδικούς, η τάση της μελαγχολίας είναι πολύ διαδεδομένη στον ανθρώπινο ψυχισμό. Λίγο-πολύ σε όλους υπάρχει κάπου κρυμμένη μια μικρή ή μεγάλη δόση της.
Όταν αυτή η τάση κτυπά την πόρτα σε έναν άνθρωπο, η πιο διαδεδομένη μορφή αντίστασης και αντίδρασης είναι η αναζήτηση μιας εξωτερικής σανίδας σωτηρίας. Ο άνθρωπος συνήθως αρπάζεται από μια καθολικού τύπου βεβαιότητα για να ξεφύγει από τη μελαγχολία. Αυτή η καθολική βεβαιότητα μπορεί να είναι ένα δόγμα: Θρησκευτικό, ιδεολογικό-πολιτικό ή συνωμοσιολογικό.
Όσο πιο ισχυρή είναι η προσήλωση στο δόγμα, στη βεβαιότητα, τόσο πιο ισχυρή είναι η πανοπλία κατά της μελαγχολίας. Το πρόβλημα είναι ότι ένας υποψιασμένος άνθρωπος δεν μπορεί εύκολα να αφοσιωθεί σε ένα δόγμα, όσο ελκυστικό κι αν είναι αυτό. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ακραίος σκεπτικιστής για να δυσκολευτεί. Γιατί το δόγμα προϋποθέτει έναν αυξημένο βαθμό αυτοεξαπάτησης. Πρέπει να εθελοτυφλείς αρκετά για να μπορείς να προσκολληθείς απόλυτα σε ένα δόγμα. Χρησιμοποιώντας τεχνικές του τύπου, π.χ., «υπάρχουν ανάξιοι ιερωμένοι, όχι λανθασμένη πίστη», «στη Σοβιετική Ένωση έγιναν κάποια λάθη στην υλοποίηση της θεωρίας, γι’ αυτό κατέρρευσε, δεν φταίει το δόγμα» κ.λπ.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι όποιος δεν είναι μελαγχολικός είναι μικρόνους ή και άνους. Παρόλο που ο Νίτσε επέμενε με τρόπο απόλυτο ότι όσοι επιλέγουν τη σκέψη και τη γνώση δεν μπορούν να έχουν χαρούμενες ζωές. Σημαίνουν απλά ότι, χωρίς την «πανοπλία» της βεβαιότητας, ο άνθρωπος γίνεται πιο ευάλωτος στη μελαγχολία.
Ενέσιμη αισιοδοξία
Στα νεανικά μας χρόνια, το υποκατάστατο ήταν η αισιοδοξία. Αισθανόμασταν ότι οφείλαμε να είμαστε αισιόδοξοι. Και πάλιν, όμως, όταν η μια διάψευση διαδέχεται την άλλη, φτάνεις στον ίδιο παρονομαστή με την περίπτωση της βεβαιότητας που προσφέρει ένα δόγμα: Ή θα αρχίσεις να εγκαταλείπεις την αισιοδοξία ως «πρέπει», ή θα αρχίσεις να εξαπατάς τον εαυτό σου.
Κάθε μεταβατική εποχή έχει από τη φύση της αυξημένο το στοιχείο της αβεβαιότητας. Όμως η δική μας –που κρατά σχεδόν τέσσερις δεκαετίες– το έχει πολύ αυξημένο.
Η νέα φάση της τεχνολογικής επανάστασης επιτείνει αυτό το στοιχείο. Αλλά και η ανατροπή πολλών δεδομένων, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Για παράδειγμα, οι παραδοσιακές ακροαριστερές μορφές πάλης κατά του καπιταλισμού στη Δύση, πριν και μετά το 1970, καθώς και οι σύγχρονές τους αραβικές οργανώσεις κατά του ιμπεριαλισμού, δεν έχουν καμία οργανική σχέση με ό,τι γίνεται σήμερα.
Δεν είναι μόνο η αντικατάσταση της ακροαριστεράς από την ακροδεξιά στο αντικαπιταλιστικό μένος· και η αντικατάσταση των μαρξιστικών οργανώσεων από βαθιά θρησκευτικές μουσουλμανικές οργανώσεις στο μένος κατά του δυτικού ιμπεριαλισμού. Είναι και η προσήλωση σε έναν σκοπό που αγιάζει όλα τα μέσα, η οποία τώρα είναι πλέον πολύ πιο διαδεδομένη.
Επίσης, η ανάπτυξη των δικτύων πληροφορίας και της τεχνολογίας μάς μεταφέρουν σε έναν κόσμο ποιοτικά διαφορετικό. Έναν κόσμο όπου οι Χούθι με γνώσεις δευτέρας δημοτικού δημιουργούν απίστευτα κέντρα πληροφοριών και μηχανισμούς εντολών, ενώ την ίδια στιγμή –αντί να πολεμούν με περίστροφα και καλάσνικοφ– μπορούν να σου ρίξουν ένα ντρόουν-βόμβα στο κεφάλι, ενώ πίνεις αμέριμνος τον καφέ σου στην παραλία της Λεμεσού.
Διαβάζοντας το άγνωστο
Πριν από μερικές μέρες, ο Ντόναλντ Τραμπ –πέρα από τις δηλώσεις για υψηλότατες φορολογίες για τα εισαγόμενα προϊόντα από Ε.Ε. και Κίνα, που θα ανατρέψουν τις εμπορικές και οικονομικές ισορροπίες – εξήγγειλε ότι, όταν έρθει στην εξουσία, θα βάλει μπροστά τη διαδικασία ελέγχου της Διώρυγας του Παναμά, για να μην περάσει στα χέρια των Κινέζων. Τώρα, μιλάμε για το έδαφος και τη θάλασσα μιας ανεξάρτητης χώρας! Ενώ την ίδια στιγμή ορέγεται και τον ορυκτό πλούτο της Γροιλανδίας.
Ο υιός Ερντογάν εξήγγειλε την έναρξη των προσπαθειών για απελευθέρωση του τεμένους Αλ Ακσά της Ιερουσαλήμ (όπως απελευθερώθηκε η Αγία Σοφία!). Η Συρία κρέμεται από μια κλωστή, πριν περάσει σε ένα νέο χάος. Ο Πούτιν θα καθήσει στο τραπέζι μόνο αφού ελέγξει το 40% της Ουκρανίας. Ο Νετανιάχου σχεδιάζει τους νέους στόχους πέρα από τη Γάζα, τον Λίβανο και τη Συρία (πιθανότατα στο ίδιο το Ιράν). Την ώρα που η αστάθεια και τα χρόνια ανοιχτά προβλήματα είναι πλέον ο κανόνας, όχι μόνο στην περιοχή μας αλλά στις περισσότερες γειτονιές του κόσμου.
Μπροστά σε ένα τέτοιο σκηνικό, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε, χωρίς να κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας (υποτιμώντας τη βαρύτητα των παραμέτρων αυτού όλου του σκηνικού), είναι να ελέγξουμε για το καθένα πόσο πραγματοποιήσιμο μπορεί να είναι. Διαφορετικά, θα γίνουμε έρμαιο της μελαγχολίας ότι «όλα πάνε κατά διαόλου». Και πράγματι, για κανένα από τα πιο πάνω δεν υπάρχουν επαρκείς προϋποθέσεις –αυτή τη στιγμή τουλάχιστο– για να εφαρμοστούν αξιόπιστες πολιτικές που να τα υλοποιούν.
Το δεύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αναγνωρίσουμε το κλίμα που δημιουργούν οι σχετικές καταιγιστικές πληροφορίες. Πράγματι, ανεξάρτητα από την υλοποίησή τους, οι πληροφορίες για επικείμενα γεγονότα τείνουν, κυρίως τα τελευταία τρία χρόνια, να παράγουν από μόνες τους ένα επιπλέον κλίμα αβεβαιότητας, δίπλα σε αυτό που παράγουν τα ίδια τα πραγματικά γεγονότα. Η διπλωματία της διακήρυξης προθέσεων είναι πια ένα αυτόνομο παίγνιο που παράγει μεν αβεβαιότητα, αλλά δεν έχει πάντα επαρκές αντίκρισμα στην πραγματικότητα. Και είναι σημαντικό να το κατανοούμε, γιατί αυτή η δεύτερη πηγή αβεβαιότητας είναι σε κάποιον βαθμό εγκεφαλική, κάπως (όχι πλήρως) πλασματική.
Αντίδοτο
Δεν μπορούμε λοιπόν να κάνουμε και πολλά πράγματα για να μην γίνουμε έρμαιο της μελαγχολίας. Μπορούμε όμως να κάνουμε τουλάχιστον δύο, που να μας δίνουν την απαραίτητη δύναμη να ενεργοποιηθούμε. Διαφορετικά, θα μας καταπιεί ο ενδοκόσμιος αναχωρητισμός:
(α) Να σταθμίζουμε τα πράγματα, χωρίς να παρασυρόμαστε από τους τίτλους των δηλώσεων και των εξαγγελιών. Κατά κανόνα, η πραγματικότητα είναι πιο πολύπλοκη από τα απλοϊκά νοητικά σχήματα και τη βουλησιαρχία που αυτές διακηρύττουν. Έτσι, μπορούμε να φιλτράρουμε καλύτερα την αίσθηση της αβεβαιότητας και του χάους.
(β) Να εγκαταλείψουμε τη λογική των στρατοπέδων του «καλού» και του «κακού». Ή τουλάχιστον την απόλυτη κυριαρχία της. Δεν λειτουργεί πια. Αν λειτουργούσε κάποτε, αφορούσε έναν διαφορετικό κόσμο. Σήμερα, πιο παραγωγική είναι η υιοθέτηση μιας στάσης «μικρά βήματα που βελτιώνουν την κατάσταση ή αποτρέπουν την τελεσίδικη επιδείνωσή της». Οι εποχές της προσδοκίας για απόλυτη νίκη του «καλού» πάνω στο «κακό» έχουν παρέλθει.
Το Καλάθι
• … με τις κροτίδες (1): Εξαγγελίες-απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις! Πρώτα διοχέτευση στα ΜΜΕ, μετά δηλώσεις του Προέδρου, μετά αναπαραγωγή από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο και τον αρμόδιο υπουργό και μετά ξανά δηλώσεις του Προέδρου. Για μέρες. Ενώ στην πραγματικότητα, πρόκειται για εφαρμογή υφιστάμενης νομοθεσίας, σε συνδυασμό με κατευθυντήρια οδηγία των Βρυξελλών! Αλλά πώς αλλιώς θα μπορούσε αυτή η κυβέρνηση να δίνει την αίσθηση ότι «κάνει πολλά πράγματα»;
• … με τις κροτίδες (2): Πραγματική κροτίδα εναντίον αστυνομικού από οπαδούς Λεμεσιανού σωματείου. Και δύο κροτίδες από τον υπουργό Δικαιοσύνης ότι η οπαδική βία θα παταχθεί και ότι θα διεξαχθεί έρευνα εντός Αστυνομίας για τυχόν παραλείψεις που οδήγησαν στα επεισόδια.
• … με τις κροτίδες (3): Οι κροτίδες στο Κυπριακό δίνουν και παίρνουν. Εξαγγέλλουμε ξανά, έναν ακριβώς χρόνο μετά, την πρόθεση για διαπλάτυνση του οδοφράγματος Αγίου Δομετίου, εξαγγέλλουμε ξανά την πρόθεση συνάντησης για συζήτηση του ανοίγματος οδοφραγμάτων (την οποία οδηγήσαμε προκαταβολικά σε έμφραγμα, με πρόταση για νέα οδοφράγματα σε σημεία που ξέρουμε ότι δεν θα αποδεχτεί ο τουρκικός στρατός). Και εξαγγέλλουμε ξανά κινητικότητα στο Κυπριακό, ενώ το μόνο που κάνουμε είναι να εξαγγέλλουμε ξανά τις ίδιες αόριστες προθέσεις μας.
Καλή χρονιά!
