Η βράβευση των Acemoglu, Johnson και Robinson με το Sveriges Riksbank στα οικονομικά από τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών στη μνήμη του Alfred Nobel στις 14 Οκτωβρίου 2024 δεν θα μπορούσε να ήταν πιο επίκαιρη, τόσο διεθνώς όσο και για εμάς, εδώ, στην Κύπρο.
Το φετινό Νόμπελ Οικονομικών, όπως επικράτησε να λέγεται το συγκεκριμένο βραβείο της Κεντρικής Τράπεζας της Σουηδίας, δόθηκε στους προαναφερθέντες επιστήμονες για το συνολικό τους έργο γύρω από τη δημιουργία και την εξέλιξη των κοινωνικών θεσμών (ινστιτούτων) και της επίπτωσής τους στην ευμάρεια μιας χώρας. Όπως αναφέρει η επίσημη ανακοίνωση της ακαδημίας, οι βραβευθέντες κατάφεραν να καταδείξουν τη σημασία των θεσμών για την ευμάρεια ενός έθνους, καθώς και το πώς η μορφή και λειτουργία των θεσμών επηρεάζει και καθορίζει τον βαθμό της συνολικής ευμάρειας της κοινωνίας, όπως επίσης και το πώς δύνανται αυτοί οι θεσμοί να εξελιχθούν και να αναπροσαρμοστούν.
Μελετώντας την ιστορική πορεία των αποικιών, οι τρεις νομπελίστες διαπίστωσαν, επίσης, ότι ο τρόπος που σχεδιάστηκαν οι θεσμοί, αρχικά από τις αποικιοκρατικές κυβερνήσεις και στη συνέχεια ο τρόπος που εξελίχθηκαν μετά την αυτοδιάθεση των εθνών, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη των κρατών αυτών. Όπου δημιουργήθηκαν συμπεριληπτικοί θεσμοί και εμπεδώθηκε το κράτος δικαίου, το αποτέλεσμα ήταν καλύτερο ανεξάρτητα από τον φυσικό πλούτο που είχαν αυτά τα κράτη. Μάλιστα, οι βραβευθέντες οικονομολόγοι, ανακάλυψαν ότι στις περισσότερες αποικίες με μεγάλο φυσικό πλούτο δεν δημιουργήθηκαν συνθήκες ευμάρειας για όλους επειδή οι εκεί θεσμοί δεν φτιάχτηκαν και δεν οργανώθηκαν με άξονα την επιτυχή διαχείριση της αποικίας, αλλά με άξονα την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών της πηγών. Γι’ αυτό και πολλά σύγχρονα κράτη, κυρίως στον παγκόσμιο Νότο, είναι ταλαιπωρημένα παρά το γεγονός ότι είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους.
Αυτή, όμως, είναι μόνο η μισή ιστορία των επιστημονικών ανακαλύψεων στα οικονομικά που διακρίθηκαν, φέτος. Η άλλη μισή αφορά την εξέλιξη των ίδιων των θεσμών, μετά την ανεξαρτησία των συγκεκριμένων κρατών και τα όσα τα ίδια έκαναν για να διαχειριστούν τις τύχες τους, όταν πλέον αυτές πέρασαν στα χέρια τους. Κάποια κράτη διάβηκαν τη μετα-αποικιακή τους περίοδο, με όσες προκλήσεις και προβλήματα και αν τούτη είχε, με θετικό πρόσημο και άλλες, με αρνητικό. Κάποια κράτη, ενίσχυσαν το κράτος δικαίου και κάποια άλλα το αποδυνάμωσαν. Ανάλογες ήταν και οι συνέπειες αυτής της θεσμικής μετατροπής.
Ανεξάρτητα, όμως, από τα όσα προηγήθηκαν σε κάθε περίοδο πολιτικής και οικονομικής εξέλιξης για μια χώρα και μια κοινωνία, σήμερα η διάχυση και πρόσβαση στη γνώση και στις βέλτιστες πρακτικές είναι καθολική. Οπότε δεν υπάρχει επιχείρημα που να δικαιολογεί το γιατί μια χώρα, π.χ. η Κύπρος, διολισθαίνει θεσμικά, κοινωνικά και οικονομικά, πέραν εκείνου που να λέει ότι το πράττει «ενσυνείδητα». Δηλαδή, «θέλει» να αφήνει τη διαφθορά να την κατατρώει, «θέλει» να αδυνατεί, να μην μπορεί να μεταρρυθμίσει και να εκσυγχρονίσει τους κρατικούς και πολιτειακούς θεσμούς της ώστε να διασφαλίσει τη μέγιστη δυνατή ευμάρεια για τον πληθυσμό της, και τη βέλτιστη δυνατή συνθήκη για την παραπέρα ανάπτυξη και πρόοδό της. Εδώ είναι η ουσία της ανακάλυψης των Νομπελιστών οικονομολόγων. Χωρίς τους πρέποντες συμπεριληπτικούς θεσμούς υπό καθεστώς πραγματικού όχι πλασματικού κράτους δικαίου και χωρίς την αντιμετώπιση της διαφθοράς, του νεποτισμού και της ανισότητας εντός της κοινωνίας, τα κράτη εκφυλίζονται, ο κόσμος φτωχαίνει, ο λαϊκισμός και ο φανατισμός θεριεύουν και το μέλλον καθίσταται δυσοίωνο για όλους. Τώρα, όλα αυτά αποδεικνύονται και με Νόμπελ στα οικονομικά, για όσους αρνούνται να τα δουν και κυρίως κωλύονται να ενεργήσουν όπως πρέπει…
